22-10-2025

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.

OI BELHARRA ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ – ΟΙ ΑΥΤΑΠΑΤΕΣ ΤΗΣ ΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ

Ακούω συχνά πολιτικούς, αναλυτές και στρατιωτικούς (κυρίως ε.α.) να μιλούν με απόλυτη βεβαιότητα για τις δυνατότητες των νέων φρεγατών, που —όπως ισχυρίζονται— μπορούν να καταστρέψουν ολόκληρη την αμυντική θωράκιση της Τουρκίας (και τις γέφυρες του Βοσπόρου….). Και προβληματίζομαι για την επικίνδυνη απλοϊκότητα τέτοιων προσεγγίσεων, που τελικά παραπλανούν τους πολίτες.

Πολλοί καλοπροαίρετοι ακροατές (και ΜΜΕ), εντυπωσιασμένοι από τους θριαμβευτικούς τόνους, αντιδρούν με ενθουσιασμό — ενισχύοντας έτσι τον φαύλο κύκλο των υπερβολών, των ηρωικών διακηρύξεων και των επικίνδυνα διογκούμενων προσδοκιών.

Εκτιμώ ότι καθήκον κάθε εχέφρονος αναλυτή, στρατιωτικού (εν ενεργεία ή εν αποστρατεία) και κάθε υπεύθυνου πολιτικού, δεν είναι να καθησυχάζει με υπερβολές ούτε να εγγυάται βεβαιότητες, αλλά να ενημερώνει και να εμψυχώνει τους πολίτες με σθένος, συνέπεια και ειλικρίνεια.

Στις τεχνικές προδιαγραφές των φρεγατών Belharra αναφέρεται ότι τα ραντάρ τους, όπως το προηγμένο Thales Sea Fire, έχουν εμβέλεια εντοπισμού εκατοντάδων χιλιομέτρων. Όμως στην πράξη, η πραγματική απόσταση στην οποία ένα πλοίο μπορεί να εντοπίσει και να αντιμετωπίσει έναν εχθρικό στόχο είναι συχνά πολύ μικρότερη.

Η διαφορά αυτή δεν είναι ένδειξη «αδυναμίας» του συστήματος, αλλά φυσικό αποτέλεσμα πολλών παραγόντων, φυσικών, τεχνολογικών, περιβαλλοντικών και γεωγραφικών.

Για να το κατανοήσουμε, αρκεί να σκεφτούμε ότι ένα ραντάρ, όσο ισχυρό κι αν είναι, δεν βλέπει μέσα από βουνά, δεν αγνοεί τη Γη που είναι στρογγυλή, επηρεάζεται από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες και δεν μπορεί να ανιχνεύσει τέλεια κάτι σχεδιασμένο με τεχνολογία stealth που μπορεί να μην δημιουργεί ανακλαστικές επιφάνειες είτε να απορροφά τα ραδιοκύματα.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ

1. ΤΟ ΙΧΝΟΣ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ (RCS)

Ο πρώτος και πιο καθοριστικός παράγοντας είναι το λεγόμενο Radar Cross Section (RCS) — δηλαδή το «ανακλαστικό αποτύπωμα» του στόχου. Ένα μεγάλο αεροσκάφος ή πλοίο αντανακλά πολύ περισσότερη ενέργεια από ένα μικρό ή «stealth» αντικείμενο.

Αν ένα ραντάρ εντοπίζει ένα μαχητικό με RCS = 1 τετραγωνικό μέτρο στα 200 χιλιόμετρα, το ίδιο ραντάρ θα δει ένα stealth στόχο (με RCS = 0,001) μόλις στα 35 χλμ περίπου. Δηλαδή, μείωση του ίχνους κατά 1000 φορές οδηγεί σε μείωση της εμβέλειας κατά 6 περίπου φορές. Αυτό δείχνει γιατί τα αεροσκάφη stealth ή τα βλήματα χαμηλής αντανάκλασης είναι τόσο δύσκολο να εντοπιστούν έγκαιρα.

2. Η ΚΑΜΠΥΛΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ Ο «ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΡΑΝΤΑΡ»

Ακόμη και με ιδανικές ατμοσφαιρικές συνθήκες, χωρίς κακοκαιρία ή παρεμβολές, ένα ραντάρ «βλέπει» μόνο ό,τι βρίσκεται πάνω από τη γραμμή του ορίζοντά του. Λόγω της καμπυλότητας της Γης, αυτή η γραμμή περιορίζεται δραστικά για στόχους χαμηλού ύψους.

Για παράδειγμα, ένα πλοίο, με κεραία ραντάρ στα 20 μέτρα, μπορεί να δει έναν στόχο που πετά στα 5 μέτρα (όπως ένας αντιπλοϊκός πύραυλος sea-skimming) μόλις στα 27 χιλιόμετρα. Δηλαδή, όση θεωρητική εμβέλεια κι αν έχει το ραντάρ (200 ή 300 χλμ.), η Γη του βάζει ένα φυσικό «φράγμα» γύρω στα 25–30 χλμ. για χαμηλούς στόχους.

Αυτό εξηγεί γιατί τα συστήματα προειδοποίησης στις σύγχρονες φρεγάτες είναι συνδυασμένα συνήθως με ελικόπτερα ή UAV που πετούν ψηλότερα. Για να ξεπερνούν το όριο του ορίζοντα και να εντοπίζουν απειλές νωρίτερα.

3. ΟΙ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ – Ο ΚΑΙΡΟΣ – ΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Η ατμόσφαιρα δεν είναι πάντα διαφανής στις ηλεκτρονικές εκπομπές/ραδιοκύματα. Βροχή, ομίχλη, υγρασία ή έντονος κυματισμός της θάλασσας (θαλάσσιο «clutter») διασκορπίζουν ή απορροφούν την εκπεμπόμενη ενέργεια, μειώνοντας την απόσταση εντοπισμού. Σε έντονη βροχή π.χ., η απώλεια μπορεί να φτάσει ακόμη και στο 50% της εμβέλειας, ιδιαίτερα για ραντάρ υψηλής συχνότητας που επηρεάζονται από τα σταγονίδια του νερού.

4. Ο ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΕΝΤΟΠΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΣΚΕΥΕΣ

Στον σύγχρονο πόλεμο, ο ηλεκτρονικός πόλεμος (ECM) είναι συχνά πιο αποτελεσματικός από τα όπλα.

Παρεμβολείς μπορούν να «μπουκώσουν» τον δέκτη ενός ραντάρ με ισχυρότερα σήματα, κάνοντάς το να μη διακρίνει το πραγματικό στίγμα του στόχου.

Αν το σήμα του στόχου φτάνει στον δέκτη στα −100 dBm και το jamming στα −95 dBm (μόλις 5 dB δυνατότερο), το ραντάρ ουσιαστικά «τυφλώνεται».

Γι’ αυτό οι Belharra φέρουν εξελιγμένα αντίμετρα (ECCM) και προηγμένα ηλεκτρονικά, που αλλάζουν συχνότητες και χρησιμοποιούν έξυπνους αλγορίθμους για να φιλτράρουν τις παρεμβολές.

Παρ’ όλα αυτά δεν είναι άτρωτες από εξελιγμένα συστήματα ηλεκτρονικών παρεμβολών.

5. ΤΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ – ΩΣ ΓΕΩΦΡΑΦΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΚΛΗΣΗ

Στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον του Αιγαίου, η πραγματική εμβέλεια των συστημάτων των φρεγατών περιορίζεται ακόμη περισσότερο. Τα νησιά λειτουργούν σαν «τείχη» που μπλοκάρουν την γραμμή όρασης του ραντάρ.

Αν ένα μικρό νησί με κορυφές ύψους 10 μέτρων βρίσκεται ανάμεσα στο πλοίο και τον στόχο, μπορεί να κόψει την ορατότητα κατά 10–20 χιλιόμετρα. Ένα μεγαλύτερο νησί με κορυφή 100 μέτρων δημιουργεί «σκιά» δεκάδων χιλιομέτρων, ενώ ένα ορεινό νησί με κορυφή 500 μέτρων μπορεί να αποκλείσει την οπτική επαφή σε αποστάσεις που φτάνουν τα 100 χλμ. ή και περισσότερο, ανάλογα με τη θέση του πλοίου.

Έτσι, μια φρεγάτα Belharra, που επιχειρεί ανάμεσα στην ηπειρωτική Ελλάδα και στα νησιά του Αιγαίου, μπορεί να έχει πολύ περιορισμένο ορίζοντα ραντάρ προς ορισμένες κατευθύνσεις. Για έναν sea-skimming πύραυλο, που πετά χαμηλά πίσω από ένα νησί, ο χρόνος προειδοποίησης μπορεί να πέσει από λεπτά σε λιγότερο από ένα λεπτό.

6. ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΡΕΓΑΤΕΣ

Οι σχεδιαστές, τα πληρώματα των πλοίων και τα επιχειρησιακά κέντρα έχουν πλήρη επίγνωση αυτών των φυσικών περιορισμών. Γι’ αυτό, οι Belharra έχουν:

(1) Τα συστήματα αισθητήρων είναι ψηλά, σε κατάλληλα διαμορφωμένο κατάρτι (τεχνολογίας stealth οι σύγχρονες) για μέγιστο ύψος κεραίας, περίβλεπτο τομέα, χαμηλό ίχνος, και προστασία τους.

(2) Έχουν ραντάρ AESA (όπως το Sea Fire), με δυνατότητα γρήγορης εναλλαγής συχνοτήτων για βελτίωση της εντοπιστικής ικανότητας (τόσο σε απόσταση όσο και ίχνους) και εντοπισμού πολλών στόχων ταυτόχρονα.

(3) Μπορούν να κάνουν άμεση και ταχεία δικτύωση real time με άλλα πλοία, UAV και αεροσκάφη, ώστε να μοιράζονται δεδομένα και να μπορούν να «βλέπουν» πέρα από τα εμπόδια,

(4) Έχουν αντιπυραυλικά συστήματα RAM και Aster-30, που μπορούν να αναχαιτίσουν στόχους ακόμη και αν εντοπιστούν αργά.

Στην πράξη, λοιπόν, η άμυνα μιας φρεγάτας δεν εξαρτάται μόνο από τη δύναμη του ραντάρ της και των εντοπιστικών μέσων, αλλά από το πώς συνεργάζεται με άλλα μέσα σε ένα δίκτυοκεντρικό περιβάλλον της μάχης.

7. ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΜΒΕΛΕΙΑ

Αν προσπαθούσαμε να αποτυπώσουμε με υποθετικούς αριθμούς την πραγματικότητα και με απλά λόγια:

(1) Αν ένα ραντάρ δηλώνει θεωρητική εμβέλεια 200 χλμ.

(2) η stealth μορφή του στόχου μπορεί να τη μειώσει στα 30–40 χλμ.,

(3) ο περιορισμός λόγω ορίζοντα στο ραντάρ τη ρίχνει περίπου στα 25 χλμ.,

(4) και ένα βουνό ή νησί μπορεί να την κατεβάσει στα 10 χλμ ή και λιγότερα.

Όπως καθίσταται προφανές, οι πραγματικές αποστάσεις εντοπισμού είναι πολλές φορές μικρότερο κλάσμα της θεωρητικής εμβέλειας.

Όσο πιο πολύπλοκο είναι το περιβάλλον (όπως το Αιγαίο), τόσο πιο σημαντικό είναι η δικτυοκεντρική οργάνωση της περιοχής επιχειρήσεων με ένα αποτελεσματικό δίκτυο αισθητήρων και η ταχύτητα αντίδρασης (που διασφαλίζεται από την διαθεσιμότητα, τις δυνατότητες των μέσων και το προσωπικό).

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Η τεχνολογία των φρεγατών Belharra είναι από τις πιο προηγμένες στην Ευρώπη (υπερβάλλοντας όπως πάντα ο κος Δένδιας, τις χαρακτήρισε ως τις καλύτερες φρεγάτες σε όλο το κόσμο).

Όμως καμία φρεγάτα δεν μπορεί να ξεπεράσει τους νόμους της φυσικής, το σχήμα της Γης, τη σκιά των νησιών, τη βροχή, τις ατμοσφαιρικές συνθήκες, τον εξελιγμένο ηλεκτρονικό πόλεμο ή τη ικανότητα μειωμένου ίχνους των στόχων με stealth τεχνολογία.

Γι’ αυτό, στην σύγχρονη αεροναυτική μάχη, η επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα δεν εξαρτάται μόνο από το ποιος έχει το καλύτερο ραντάρ, αλλά (εφόσον φυσικά έχει τα μέσα αυτά), στο ποιος έχει τα πιο έξυπνα διασυνδεδεμένα συστήματα/φορείς στην περιοχή επιχειρήσεων και ποιος έχει την ικανότητα και ετοιμότητα να αντιδρά πιο γρήγορα.

Η θεωρητική εμβέλεια είναι το ιδανικό σενάριο.

Η πραγματική, όμως, εξαρτάται από το σύνολο των παραγόντων που αναλύθηκαν.

Μαζί με την βούληση, την αποφασιστικότητα, το σθένος και την ικανότητα των πληρωμάτων (που να μπορούν να αξιοποιήσουν τα διατιθέμενα μέσα, με υπέρτερη ηγεσία, επιχειρησιακή αντίληψη και στρατηγικό δόγμα), είναι οι παράγοντες που θα κρίνουν εν πολλοίς κάθε μάχη που δίνεται.

*Το κείμενο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.αρχείου