26-7-2025

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.

ΠΩΣ Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΕΠΙΧΕΙΡΕΙ ΝΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΘΕΙ ΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ

1. Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΠΑΡΚΑ

1) Η Ελλάδα, σε απάντηση στις διεθνείς και ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, ανακοίνωσε μέσω του Πρωθυπουργού (21 Ιουλίου 2025), τον καθορισμό δύο νέων Θαλάσσιων Εθνικών Πάρκων, στο Ιόνιο και στις Νότιες Κυκλάδες, συνολικής έκτασης περίπου 27.500 km² (18.000 στο Ιόνιο και 9500 περίπου στο Αιγάιο).

2) Η ανακοίνωση αυτή, ανταποκρίνεται τόσο στις εθνικές όσο και στις ευρωπαϊκές και διεθνείς δεσμεύσεις της χώρας, καθώς ορίζεται ως στόχος η προστασία τουλάχιστον του 30% των ελληνικών θαλασσών έως το 2030, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού Green Deal, του EU Biodiversity Strategy και της συμφωνίας “30×30” του Global Biodiversity Framework.

3) Η νομοθετική βάση του εγχειρήματος εντοπίζεται στον Νόμο 5037/2023, που εναρμονίζει τις σχετικές οδηγίες της ΕΕ και ενσωματώνει τα στάδια δημόσιας διαβούλευσης, περιβαλλοντικής εκτίμησης και έκδοσης προεδρικών διαταγμάτων.

Παράλληλα, τα νέα πάρκα εντάσσονται σταδιακά στο Δίκτυο Natura 2000, ικανοποιώντας έτσι υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις Οδηγίες για τους Οικοτόπους και τα Πτηνά (92/43/ΕΟΚ και 2009/147/ΕΚ αντίστοιχα), αλλά και την Οδηγία για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό (2014/89/ΕΕ), η οποία επιβάλλει στα κράτη μέλη να διασφαλίσουν τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό και την προστασία των θαλάσσιων χρήσεων.

4) Πέραν της εναρμόνισης με το ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί σε διεθνή φόρα, όπως στη Διάσκεψη “Our Ocean” το 2024, όπου ανακοίνωσε τη δέσμευση 780 εκατομμυρίων ευρώ για την ίδρυση και διαχείριση των πάρκων αυτών και την υλοποίηση μέτρων όπως η απαγόρευση καταστροφικών αλιευτικών πρακτικών (π.χ. βυθού-τράουλινγκ), η προστασία ενδημικών ειδών και η διασύνδεση των προστατευόμενων περιοχών σε ένα συνεκτικό οικολογικό δίκτυο.

5) Το πλαίσιο αυτό υποχρεώνει την Ελλάδα όχι μόνο να ανακηρύσσει προστατευόμενες περιοχές, αλλά και να διασφαλίζει τη διαχείρισή τους σύμφωνα με οικολογικά, κοινωνικά και επιστημονικά κριτήρια, να παρέχει τακτική αναφορά προόδου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να διασφαλίζει τη διαφάνεια και τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, και να προχωρά στην αποκατάσταση και παρακολούθηση των οικοσυστημάτων.

6) Σε αυτό το πλαίσιο, τα δύο νέα πάρκα εντάσσονται και στο γενικότερο περιφερειακό πλαίσιο που ορίζει η Σύμβαση της Βαρκελώνης και το SPA/BD Πρωτόκολλο, καθώς και οι σχετικές διατάξεις για την υποχρέωση καταγραφής, διαχείρισης και διακρατικής συνεργασίας για την προστασία της Μεσογείου.

7) Η ίδρυση θαλάσσιων πάρκων δεν αποτελεί απλώς μια πολιτική δήλωση ή μια πράξη εναρμόνισης με το ευρωπαϊκό δίκαιο, αλλά είναι και μια πράξη διεθνούς σημασίας, που ενισχύει τη θέση της Ελλάδας ως χώρας που σέβεται το περιβάλλον, προασπίζει τα συμφέροντά της και συμβάλλει ενεργά στην παγκόσμια προσπάθεια για τη διατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.

2. Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ – ΤΟ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ SPA/BD & ΠΩΣ ΕΠΙΔΙΩΚΕΙ ΝΑ ΤΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΘΕΙ Η ΤΟΥΡΚΙΑ

1) Ωστόσο, η δυναμική των διεθνών περιβαλλοντικών πρωτοκόλλων, και ιδιαίτερα της Σύμβασης της Βαρκελώνης και του SPA/BD Πρωτοκόλλου, δεν περιορίζεται μόνο στις υποχρεώσεις και τα οφέλη για τα κράτη-μέλη που επιθυμούν να διασφαλίσουν την προστασία των θαλασσών τους, αλλά παρέχει και ένα «νομικοφανές – πολιτικό πεδίο» όπου γειτονικά κράτη μπορούν να προσπαθήσουν να επηρεάσουν την ισορροπία δυνάμεων ή και να προωθήσουν διεκδικήσεις.

2) Η Τουρκία, που είναι επίσης μέλος των παραπάνω συμβάσεων, έχει στα χέρια της αυτό το εργαλείο για να ασκήσει «ήπια ισχύ» στην περιοχή του Αιγαίου, αμφισβητώντας το εύρος των ελληνικών θαλασσίων ζωνών, το καθεστώς κυριαρχίας σε βραχονησίδες και νησίδες και το δικαίωμα της Ελλάδας να προβαίνει μονομερώς σε οριοθετήσεις αιγιαλίτιδας ζώνης, σε ζώνες κυριαρχικών δικαιωμάτων και σε συναφή διαχειριστικά μέτρα.

3. ΤΙ ΠΡΟΒΛΕΠΕΙ Η ΣΥΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗΣ

1) Το βασικό νομικό και διαχειριστικό πλαίσιο της Σύμβασης της Βαρκελώνης και του SPA/BD Πρωτοκόλλου αφορά στην πρόληψη και τη μείωση της ρύπανσης, την προστασία της βιοποικιλότητας και τη θέσπιση Ειδικά Προστατευόμενων Περιοχών (SPAs, SPAMIs).

Ενώ το πλαίσιο δεν ρυθμίζει άμεσα ζητήματα κυριαρχίας ή οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών (όπως ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα), παρέχει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα να ορίζουν προστατευόμενες περιοχές εντός των θαλασσών τους ή και σε περιοχές δικής τους δικαιοδοσίας.

2) Στο Αιγάιο όπου η αιγιαλίτιδα ζώνη είναι 6 νμλ (η Ελλάδα διατηρεί το δικαίωμα να πάει στα 12) και οι θαλάσσιες ζώνες κυριαρχικών δικαιωμάτων δεν είναι σαφώς οριοθετημένα ή υπάρχουν αμφισβητήσεις και διεκδικήσεις κυριαρχίας επί νησίδων από την Τουρκία, η πρακτική της ανακήρυξης SPAs μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός τετελεσμένων ή de facto διαχείρισης, με την ελπίδα μακροπρόθεσμα να ενισχυθούν πολιτικά και νομικά επιχειρήματα για την εδραίωση κυριαρχίας ή δικαιωμάτων εκ μέρους της.

3) Η Τουρκία, επιχειρεί να προχωρήσει στην ανακήρυξη τουρκικών SPAs σε περιοχές που θεωρεί ότι εμπίπτουν στη δική της δικαιοδοσία ή ακόμα και να προωθήσει διασυνοριακές ή διεθνείς προστατευόμενες περιοχές (SPAMIs), όπως το έχει ήδη υπό σχεδίαση, με τις περιοχές που ανακοινώθηκαν από το Τουρκικό Ίδρυμα Θαλάσσιων Ερευνών (TUDAV), που είχε προτείνει τέσσερις θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές με χάρτη σε διεθνή ύδατα

α) βόρεια της Λήμνου έκτασης 2.200 τετρ. Km.,

β) ανάμεσα στα νησιά Σκύρο, Αγ. Ευστράτιο και Μυτιλήνη έκτασης 1.900 τετρ. Km,

γ) ανάμεσα στα νησιά Τήλο, Σύμη και Χάλκη έκτασης 176 τετρ. Km.

δ) και βόρεια της Κρήτης έκτασης 6.125 τετρ.Km..

4) Η Τουρκία με τις ανακοινώσεις της μετά την δημοσίευση του Ελληνικού σχεδιασμού για τα θαλάσσια πάρκα, επιδιώκει να διεκδικήσει συνδιαχείριση στο Αιγαίο και συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων.

Για τον σκοπό αυτό εντάσσει περιοχές του Αιγαίου σε ένα «ουδέτερο» διεθνές περιβαλλοντικό πλαίσιο με προφανή πρόθεση να δημιουργήσει επικοινωνιακό και πολιτικό προηγούμενο για να αμφισβητήσει την αποκλειστική ελληνική διαχείριση σε όλες τις θαλάσσιες δραστηριότητες στο Αιγαίο πέλαγος, επικαλούμενη μάλιστα ότι το Αιγαίο είναι κλειστή/ημίκλειστη θάλασσα

ΣΗΜ: Γι’ αυτό μέμφομαι δημόσια όσους πολιτικούς –όσους έχουν δημόσιο λόγο και επιστήμονες- όταν δηλώνουν εγκληματικά αφελώς, ότι «το Αιγαίο δεν είναι Ελληνική λίμνη» .

5) Επιπλέον, η εκμετάλλευση τέτοιων καλοπροαίρετων διεθνών διαδικασιών, επιτρέπει στην Τουρκία να παρουσιάζει εαυτόν ως υπεύθυνο διαχειριστή του περιβάλλοντος, να υποστηρίζει ότι ενεργεί στο πλαίσιο της διεθνούς νομιμότητας, και ταυτόχρονα να κατηγορεί την Ελλάδα για μονομερή ή αποκλειστική δράση – ιδιαίτερα εάν αυτή προσπαθήσει να εντάξει περιοχές που αμφισβητεί/διεκδικεί σε προστατευόμενες ζώνες χωρίς συνεννόηση με αυτήν.

6) Μέσα από αυτή τη στρατηγική (το πεδίο lawfare και οι διαστάσεις που μπορεί να λάβει, αναλύθηκε στο τελευταίο συνέδριο του G3 Foresight Forum), δημιουργείται μια πολυεπίπεδη πίεση εκ μέρους της Τουρκίας, όπου το περιβάλλον (με το πρόσχημα της καταχρηστικής ερμηνείας των διεθνών συνθηκών) , γίνεται πεδίο διαπραγμάτευσης, άσκησης πολιτικής και προώθησης γεωπολιτικών της διεκδικήσεων.

7) Ταυτόχρονα, τέτοιες ενέργειες μπορεί να ενισχύσουν την τουρκική θέση σε άλλα διεθνή φόρα. Αυτό απαιτεί από την Ελλάδα ανάγκη αυξημένης τεκμηρίωσης και διεθνούς υποστήριξης, ώστε να αποτραπεί η δημιουργία τετελεσμένων.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

1) Το ζήτημα των θαλάσσιων πάρκων και γενικότερα της προστασίας των θαλασσών στη Μεσόγειο έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια τεράστια διεθνή σημασία, και το περιβάλλον γίνεται πλέον αναπόσπαστο τμήμα της ευρύτερης γεωστρατηγικής σχέσης Ελλάδος – Τουρκίας.

2) Η υλοποίηση της πολιτικής “30×30” – δηλαδή της δέσμευσης για προστασία του 30% των θαλασσών ως το 2030 – αποτελεί για την Ελλάδα ένα εργαλείο περιβαλλοντικής και ταυτόχρονα διπλωματικής προβολής,.

3) Από πλευράς Ελλάδας, η έγκαιρη, νομότυπη και επιστημονικά τεκμηριωμένη ανακήρυξη και διαχείριση των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών λειτουργεί ως εργαλείο ενίσχυσης των εθνικών θέσεων και προστασίας των κυριαρχικών δικαιωμάτων.

4) Από την πλευρά της η Τουρκία, εκμεταλλεύεται τις διεθνείς περιβαλλοντικές συμβάσεις και τις γενικές διακηρύξεις τους προκειμένου να «νομιμοποιήσει» τις διεκδικήσεις/ αμφισβητήσεις της στο Αιγαίο, διαμαρτυρόμενη για τις Ελληνικές πρωτοβουλίες (ως δύναμη status quo και κατηγορώντας την Ελλάδα για αναθεωρητισμό – το ανέλυσα σε προηγούμενο άρθρο), υποβάλλοντας ενστάσεις με καταχρηστική ερμηνεία των συμβάσεων και του Διεθνούς Δικαίου (μορφή Lawfare) και επιδιώκοντας/επιβάλλοντας την ανάληψη συνδιαχείρισης σε περιοχές του Αιγαίου.

5) Με τον τρόπο αυτό δημιουργεί έναν πρόσθετο τρόπο άσκησης «ήπιας» (αρχικά) πολιτικής πίεσης και προώθησης των διεκδικήσεών της.

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη