28-6-2025

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.

ΥΠΑΡΧΕΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΑΚΥΡΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΟΛΥΒΙΚΟΥ ΜΝΗΜΟΝΙΟΥ;

ΚΑΙ ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΡΗΤΟΡΙΚΕΣ ΠΟΜΦΟΛΥΓΕΣ ΔΕΝ ΦΘΑΝΟΥΝ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΕΙ ΑΚΥΡΟ;

Την επομένη ακριβώς ήμερα που υπογράφηκε το Τουρκολυβικό μνημόνιο, όταν οι κυβερνώντες έλεγαν ομαδικά ότι είναι άκυρο και ότι δεν μπορεί να εφαρμοσθεί, σε τηλεοπτική συνέντευξη στην Όλγα Τρέμη (αλλά και με άρθρα μετά) είχα τοποθετηθεί ότι η ακυρότητα δεν μπορεί να είναι de jure εκτός εάν προκύπτει σύγκρουση με υποχρεώσεις “Obligations erga omnes partes» του Διεθνούς Δικαίου.

Συνεπώς η μόνη μας λύση για επιδίωξη ακυρότητας στην πράξη θα ήταν να το καταστήσουμε de facto ανεφάρμοστο στην περιοχή αυτή, επεκτείνοντας την χωρική μας θάλασσα στα 12 νμλ στην Κρήτη – Ροδο – Κάρπαθο και Κάσο, διότι τότε παύει να υπάρχει οποιαδήποτε επαφή των τουρκικών και λιβυκών θαλασσίων ζωνών, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την εγκυρότητα οριοθέτησης ΑΟΖ κατά το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (Άρθρα 74 και 83 UNCLOS).

Και η χωρική θάλασσα είναι δικαίωμα έναντι όλων (opposable erga omnes) εφόσον ανακηρυχθεί, γιατί όλα τα άλλα κράτη υποχρεούνται να την σέβονται.

Δυστυχώς, η φοβική μας κυβέρνηση προτίμησε να αναλωθεί σε αναποτελεσματικές ρητορικές και ακόμη χειρότερα, αφού εξάγνισε την Τουρκία με την κοινή διακήρυξη των Αθηνών, αναγκάζεται σήμερα (που η Τουρκία και η Λιβύη δείχνουν αποφασισμένες να ενασκήσουν τα κυριαρχικά δικαιώματα που θεωρούν ότι έχουν λόγω του μνημονίου αυτού), να ζητήσει την συνδρομή της ΕΕ, με την συμπερίληψη στο προσχέδιο του Συμβουλιου της ΕΕ, μίας παραγράφου για το Τουρκολυβικό μνημόνιο ότι:

«παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να έχει νομικές συνέπειες για τρίτα κράτη»».

Μας λέει κάτι που δεν ξέρουμε;

Ούτως ή άλλως οιαδήποτε διμερής διακρατική συμφωνία δεν παράγει υποχρεώσεις σε τρίτα μέρη.

Το ερώτημα είναι τι περιμένουμε να κάνει η ΕΕ γι αυτό, από την στιγμή που εξαγνίσαμε την Τουρκία από τις παραβιάσεις της με το κοινό ανακοινωθέν των Αθηνών και το κάναμε μόνοι μας διμερές θέμα και τώρα τρέχουμε ασθμαίνοντες να επαναφέρουμε το θέμα στα Ευρωπαϊκά όργανα.

Και όπως δηλώνουν οι κυβερνητικές πηγές (ήμαρτον πια με τις πηγές- Μία επίσημη θέση της κυβέρνησης και του ΥΠΕΞ θα ακούσουμε κάποτε;): «Η Αθήνα φαίνεται να προωθεί μία διπλή στρατηγική: από τη μία, επιδιώκει τη συνεχή ευρωπαϊκή καταδίκη των παράνομων συμφωνιών που αμφισβητούν την ελληνική κυριαρχία, και από την άλλη, επιχειρεί να οικοδομήσει λειτουργικές σχέσεις με τη Λιβύη στο πεδίο της ασφάλειας και της μετανάστευσης».

Δηλαδή μένουμε ικανοποιημένοι από την «συνεχή καταδίκη» από την ΕΕ (μόνο συνεχής δεν είναι) και επιχειρούμε να οικοδομήσουμε λειτουργικές σχέσεις με την Λιβύη.

Ποία Λιβύη;

Αυτή που η παράνομη κυβέρνησή της υπογράφει (χωρίς να έχει το δικαίωμα) διεθνείς συμφωνίες και κραυγαλέα παράνομες με την Τουρκία;

Μία κυβέρνηση που δεν έκανε τίποτε για να προστατεύσει τους στρατιώτες μας που σκοτώθηκαν άδικα, όταν πήγαν για ανθρωπιστική βοήθεια εκεί;

Μία κυβέρνηση που παραβιάζει με την Τουρκία κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και υποχρεώσεων της έναντι του ΣΑ/ΟΗΕ αλλά και της ΕΕ;

Μία κυβέρνηση που κλείνει παράνομα το κόλπο της Σύρτης κι εμείς δεν λέμε κουβέντα γι’ αυτό, ενώ αμφισβητεί πλήρως δικά μας κυριαρχικά δικαιώματα ακόμη και για την Κρήτη;

Και μάλιστα τώρα, εάν το Τουρκολυβικό μνημόνιο υπογραφεί και από το Κοινοβούλιο στην Βεγγάζη, τότε αποκτά και επίσημο και εγκεκριμένο χαρακτήρα για την Λιβύη (γίνεται συμβατή διεθνής συμφωνία σύμφωνα με τις πολιτικές δεσμεύσεις της Κυβέρνησης που προβλέπονται στην Συμφωνία της Shkirat που υπογράφηκε στο Μαρόκο και επικυρώθηκε εκ νέου στην Γενεύη).

Μία χώρα που σέβεται την υπόστασή της (την Ελλάδα εννοώ) θα έθετε σοβαρές αντιρρήσεις σε οιοδήποτε χρηματοδοτικό πρωτόκολλο προς την Λιβύη και βοήθεια εκ μέρους της ΕΕ, εάν η Λιβύη δεν συμμορφωθεί με το Διεθνές Δίκαιο.

Και σε κάθε περίπτωση να εξαναγκασθεί να πάμε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ή ITLOS είτε σε διαιτησία για την επίλυση της διαφοράς μας.

1. ΑΣ ΤΟ ΔΟΥΜΕ ΤΟ ΘΕΜΑ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ

1) ΕΡΩΤΗΜΑ: Προσκρούει το Τουρκολυβικό Μνημόνιο σε αναγκαστικό κανόνα Διεθνούς Δικαίου (Jus Cogens) εάν επεκτείνουμε την χωρική μας θάλασσα στα 12 νμλ στην Κρήτη και στην Ρόδο-Κάσο-Κάρπαθο ώστε να προκύψει ακυρότητα του;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

α) Η UNCLOS (United Nations Convention on the Law of the Sea) ως σύμβαση που κωδικοποιεί και αναπτύσσει το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, δεν χρησιμοποιεί τον όρο «αναγκαστικοί κανόνες» με την έννοια που έχει στο Διεθνές Δίκαιο ως jus cogens (υποχρεωτικοί κανόνες από τους οποίους δεν επιτρέπεται παρέκκλιση – υπερβαίνουν τη UNCLOS ως γενικές αρχές του διεθνούς δικαίου), αλλά περιέχει ορισμένες διατάξεις οι οποίες είναι υποχρεωτικές για τα κράτη μέρη, δηλαδή δεν μπορούν να εξαιρεθούν μέσω επιφυλάξεων ή αντίθετων συμφωνιών.

β) Δεσμεύει επίσης τα κράτη που την έχουν κυρώσει (η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενο μέλος) και διατάξεις της έχουν εθιμικό χαρακτήρα και δεσμεύουν όλα τα κράτη (όπως είναι π.χ. ο σεβασμός στην κυριαρχία στην χωρική θάλασσα, τα κυριαρχικά δικαιώματα σε ΑΟΑ και υφαλοκρηπίδα, η ελευθερία της ανοικτής θάλασσας, η αβλαβής διέλευση κλπ).

γ) Η UNCLOS δεν θεσπίζει ίδια της jus cogens κανόνες, αλλά λειτουργεί εντός του πλαισίου αυτών. Η απαγόρευση πειρατείας, δουλείας ή γενοκτονίας θεωρείται jus cogens στο διεθνές δίκαιο, και η UNCLOS αναφέρεται π.χ. σε δουλεμπόριο, πειρατεία (Μέρος VII, Άρθρα 99 και 100) ως διεθνή εγκλήματα που διώκονται στην θάλασσα.

2) ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Πως ορίζονται οι Jus cogens στο Διεθνές Δίκαιο;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ 2: Το άρθρο 53, στην Σύμβαση της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών ορίζει:

“Peremptory norm of general international law (jus cogens) is a norm accepted and recognized by the international community of States as a whole as a norm from which no derogation is permitted and which can be modified only by a subsequent norm of general international law having the same character.”

α) Δηλαδή ένα αναγκαστικός κανόνας γενικού διεθνούς δικαίου, αναγνωρίζεται από τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της ως κανόνας από τον οποίο δεν επιτρέπεται καμία παρέκκλιση, και μπορεί να τροποποιηθεί μόνο από νέο jus cogens κανόνα.

β) Βασικά χαρακτηριστικά των jus cogens είναι η Καθολική αποδοχή από τη διεθνή κοινότητα κρατών ως αναγκαστικοί και υπέρτεροι κανόνες. Μη παραγραφή (μη derogation), επειδή κανένα κράτος δεν μπορεί να παρεκκλίνει από αυτούς με συνθήκη ή άλλη πράξη. Και έχουν ανώτερη τυπική ισχύ, γιατί υπερισχύουν άλλων διεθνών συμβάσεων ή συμφωνιών που τους παραβιάζουν (Άρθρο 53 & 64 της Σύμβασης της Βιέννης).

γ) Δεν υπάρχει εξαντλητική λίστα, αλλά αναγνωρίζονται σταδιακά από τη διεθνή νομολογία και θεωρία. Η Διεθνής Νομολογία και η Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου (ILC) αναφέρουν την απαγόρευση χρήσης βίας (εκτός αυτοάμυνας), την απαγόρευση γενοκτονίας, δουλείας, βασανιστηρίων, και το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών

δ) Σύμφωνα με το άρθρο 64, της Σύμβασης της Βιέννης, αν προκύψει νέος jus cogens κανόνας, οποιαδήποτε προϋπάρχουσα συνθήκη που είναι αντίθετη, καθίσταται άκυρη και τερματίζεται.

2. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ (Erga Omnes)

1) Ας δούμε τα iδιαίτερα χαρακτηριστικά του “Erga Omnes” και εάν έχει εφαρμογή στην περίπτωση επέκτασης της χωρικής μας θάλασσας στα 12 νμλ στην Κρήτη-Ρόδο Κάρπαθο και Κάσο.

α) Τα erga omnes είναι έννοια του διεθνούς δικαίου που δηλώνει υποχρεώσεις έναντι της διεθνούς κοινότητας στο σύνολό της. Κατά το Διεθνές Δικαστήριο (ICJ) στην υπόθεση Barcelona Traction (1970):

«Υπάρχουν ορισμένες υποχρεώσεις που οφείλονται στην διεθνή κοινότητα στο σύνολό της (erga omnes). Πρόκειται για υποχρεώσεις που αφορούν όλα τα κράτη, τα οποία έχουν έννομο συμφέρον στην τήρησή τους.»

β) Τα ιδιαίτερα αυτά χαρακτηριστικά των erga omnes υποχρεώσεων:

(1) Οφείλονται προς τη διεθνή κοινότητα στο σύνολό της. Δεν αφορούν μόνο διμερή συμφέροντα, αλλά συλλογικά συμφέροντα όλων των κρατών.

(2) Όλα τα κράτη έχουν έννομο συμφέρον να ζητήσουν την εκπλήρωσή τους. Δηλαδή, οποιοδήποτε κράτος μπορεί να εγείρει ευθύνη διεθνούς δικαίου, ακόμη και αν δεν έχει υποστεί άμεση ζημία.

(3) Αφορούν θεμελιώδεις αξίες και δικαιώματα.

(4) Πηγάζουν από το γενικό διεθνές δίκαιο. Συχνά ταυτίζονται με jus cogens, αλλά δεν είναι εννοιολογικά ταυτόσημα (δες παρακάτω). Όλοι οι jus cogens κανόνες είναι erga omnes υποχρεώσεις, αλλά όχι όλες οι erga omnes υποχρεώσεις είναι jus cogens, εφόσον δεν έχουν όλες την ιδιότητα του αναγκαστικού κανόνα.

(5) Η πρακτική τους σημασία βρίσκεται στην δικαιοδοσία ICJ / Διεθνών Δικαστηρίων για παραβιάσεις erga omnes, γιατί δικαιολογούν actio popularis (αγωγή υπέρ συλλογικού συμφέροντος) υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις.

3. Η UNCLOS ΓΙΑ ΤΗΝ ΧΩΡΙΚΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΑΥΤΗΣ

1) Η UNCLOS στο άρθρο 3 προβλέπει ότι: «Κάθε κράτος έχει δικαίωμα να καθορίσει το πλάτος της χωρικής του θάλασσας έως 12 ναυτικά μίλια από τις γραμμές βάσης του.

2) Η φύση αυτού του άρθρου είναι ότι είναι δικαίωμα (right) η επέκταση στα 12 νμλ, όχι υποχρέωση.

Δηλαδή, ένα κράτος μπορεί να επιλέξει μικρότερο εύρος (π.χ. Ελλάδα μέχρι σήμερα έχει 6 ν.μ. στο Αιγαίο).

Η διάταξη αυτή είναι εθιμικός κανόνας (αναγνωρίζεται ως μέρος του customary international law), αλλά δεν είναι jus cogens. Γιατί ως Jus cogens θεωρούνται κανόνες από τους οποίους δεν επιτρέπεται παρέκκλιση (π.χ. απαγόρευση δουλείας, βασανιστηρίων).

Η ρύθμιση για τα 12 ν.μ. στο κανόνας στο επιτρέπει (permissive rule), δεν είναι αναγκαστικός.

3) Επίσης δεν είναι erga omnes με με τη στενή έννοια, γιατί δε είναι υποχρέωση έναντι της διεθνούς κοινότητας. Είναι όμως δικαίωμα έναντι όλων (opposable erga omnes) εφόσον ανακηρυχθεί, γιατί όλα τα άλλα κράτη υποχρεούνται να το σέβονται.

Δηλαδή η υποχρέωση σεβασμού της χωρικής θάλασσας έχει χαρακτήρα erga omnes όχι η ίδια η ανακήρυξη.

4. ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

1). Η ανακήρυξη χωρικής θάλασσας έως 12 ν.μ. αποτελεί εθιμικό κανόνα και δικαίωμα κάθε κράτους, όχι jus cogens.

Η υποχρέωση των άλλων κρατών να σέβονται το εύρος που καθορίζεται έχει χαρακτήρα erga omnes partes (προς όλους τα μέρη).

2). Η Τουρκία με την Λιβύη έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ που επικαλύπτει της δική μας ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα. Εάν δεν καλύπτει χωρική μας θάλασσα, τότε το ζήτημα αφορά διαπραγματεύσεις για οριοθέτηση με τις δύο χώρες, είτε επιλύεται με τις δυνατότητες προσφυγής στο ICJ ή ITLOS είτε σε διαιτησία.

3) Εάν όμως η ανακήρυξη αυτή από Τουρκία και Λιβύη κάλυπτε την χωρική μας θάλασσα (εάν ακόμη και σήμερα την κάναμε 12 νμλ σε Κρήτη – Κάσο Ρόδο και Κάρπαθο) η ΑΟΖ που είχε ανακηρυχθεί με το Τουρκολυβικό μνημόνιο καθίσταται ανίσχυρη, και υπάρχει πλέον θέμα ακυρότητας, γιατί η χωρική θάλασσα έχει προτεραιότητα, λόγω της υποχρέωση σεβασμού της χωρικής θάλασσας ως erga omnes partes, και όλα τα κράτη υποχρεούνται να τη σέβονται.

4) Η κυριαρχία στη χωρική θάλασσα είναι απόλυτη, και κανένα κράτος δεν μπορεί να διεκδικεί δικαιώματα ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδας εντός αυτής. Η ΑΟΖ δεν μπορεί να περιορίζει το δικαίωμα κυριαρχίας του παρακτίου κράτους στην χωρική του θάλασσα. Η UNCLOS ορίζει ότι η ΑΟΖ δεν εκτείνεται εντός χωρικής θάλασσας άλλου κράτους.

5) Δηλαδή, είναι αντικειμενική ακυρότητα λόγω παραβίασης του Δικαίου της Θάλασσας και η Τουρκία θα έχει νομική υποχρέωση να αποσύρει ή να αναπροσαρμόσει την ανακήρυξη ΑΟΖ ώστε να εξαιρεί τη χωρική θάλασσα της Ελλάδας.

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.αρχείου