Πως θα μπορούσε να γίνει ο αφοπλισμός των Κούρδων – Περιφερειακές προεκτάσεις

18-5-2025

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) ανακοίνωσε τη διάλυσή του προ εβδομάδας μετά από μια 40χρονη εξέγερση κατά της Τουρκίας. Αυτή η εξέλιξη ακολουθεί μια έκκληση τον Φεβρουάριο από τον Οτσαλάν – τον φυλακισμένο ηγέτη του PKK στο νησάκι Ίμραλι – να καταθέσει η ομάδα τα όπλα και να προχωρήσει προς μια πολιτική λύση. Ιδρύθηκε το 1978, και αρχικά προσπάθησε να ιδρύσει ένα ανεξάρτητο Κουρδικό κράτος, αλλά αργότερα μετατόπισε τους στόχους του προς την επίτευξη αυτονομίας και πολιτιστικών δικαιωμάτων για τους Κούρδους εντός της Τουρκίας.

Ενώ οι Τούρκοι αξιωματούχοι επιμένουν ότι δεν συνέβησαν νέες διαπραγματεύσεις μεταξύ της Άγκυρας και του PKK, πολλοί παρατηρητές αμφισβητούν αυτόν τον ισχυρισμό, ειδικά δεδομένης της απότομης απόφασης και του χρονοδιαγράμματός της, μήνες μετά την αρχική έκκληση του Οτσαλάν να καταθέσει τα όπλα. Αυτή η ασάφεια έχει τροφοδοτήσει εικασίες σχετικά με το αν η κίνηση ήταν μια μονομερής στρατηγική απόφαση από το PKK, ή μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής ρύθμισης. Αν και το τελευταίο, παραμένει ασαφές ποιες, αν υπάρχουν, παραχωρήσεις μπορεί να έχει προσφέρει η Τουρκική κυβέρνηση για να παράγει ένα τέτοιο αποτέλεσμα.

Ιστορικά, οι προσπάθειες για την επίλυση της σύγκρουσης μεταξύ του PKK και της Άγκυρας μέσω διαλόγου έχουν επανειλημμένα αποτύχει. Παρά τις πολλαπλές εκεχειρίες και τις ειρηνευτικές συνομιλίες – κυρίως μεταξύ 2013 και 2015/2016 – ο διάλογος μεταξύ του PKK και της Άγκυρας κατέρρευσε. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κλιμάκωση των Τουρκικών στρατιωτικών επιχειρήσεων στις Κουρδικές περιοχές, στην αύξηση του Τουρκικού εθνικισμού, στην πολιτική και οικονομική αστάθεια και στην ολοένα και πιο ασταθή δυναμική του Συριακού εμφυλίου πολέμου. Η πρόσφατη απόφαση του PKK να διαλυθεί ήρθε εν μέσω αυξανόμενης στρατιωτικής πίεσης από την Tουρκία διπλωματικής απομόνωσης και μετατόπιση των κουρδικών πολιτικών προτεραιοτήτων στην περιοχή.

Τα τελευταία χρόνια, η Tουρκία έχει διεξάγει όλο και πιο επιθετικές στρατιωτικές εκστρατείες εναντίον των προπυργίων του PKK στο βόρειο Ιράκ και τη Συρία, χρησιμοποιώντας επιθέσεις με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, διασυνοριακές επιδρομές και επιχειρήσεις που καθοδηγούνται από τη μυστική υπηρεσία ΜΙΤ για να στοχεύσουν προσωπικότητες της ηγεσίας και να διαταράξουν τα δίκτυα υλικοτεχνικής υποστήριξης. Αυτές οι επιχειρήσεις αποδυνάμωσαν σημαντικά τις επιχειρησιακές δυνατότητες του PKK .

Την ίδια στιγμή, το PKK αντιμετώπιζε διπλωματική περιθωριοποίηση. Κάποτε ήταν σε θέση να αξιοποιήσει την περιφερειακή αστάθεια και τη διεθνή προσοχή για να διατηρήσει τη συνάφεια, και τώρα η οργάνωση βρέθηκε όλο και περισσότερο παραγκωνισμένη καθώς οι μεγάλες δυνάμεις επανατοποθέτησαν τις συμμαχίες τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις Κουρδικές δυνάμεις στη Συρία, ιδιαίτερα τις SDF έχουν παραμείνει εδώ και χρόνια μακριά από το PKK λόγω του τρομοκρατικού χαρακτηρισμού και της πίεσης από την Άγκυρα. Οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, αν και περιστασιακά επικριτικές για την εγχώρια καταστολή των Κούρδων από την Τουρκία, έχουν επίσης αντιμετωπίσει σε μεγάλο βαθμό το PKK ως οργανισμό παρίας, με ΕΕ να χαρακτηρίζει το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση το 2002.

Ακόμη και περιφερειακοί παράγοντες όπως το Ιράν και η περιφερειακή κυβέρνηση του Κουρδιστάν (KRG) στο Ιράκ, οι οποίες είχαν προηγουμένως αποφύγει την άμεση αντιπαράθεση με το PKK, έχουν γίνει όλο και πιο επιφυλακτικές για την παρουσία του. Για την KRG, αυτή η μετατόπιση πηγάζει από την περιχαράκωση του PKK στο βόρειο Ιράκ, η οποία έχει προκαλέσει επανειλημμένες Τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις και έχει υπονομεύσει την τοπική αρχή. Ενώ το Ιράν δεν ήταν άμεσος υποστηρικτής του PKK, είχε, κατά καιρούς, ανεχθεί την ομάδα για στρατηγικούς λόγους. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια άρχισε να βλέπει τις περιφερειακές δραστηριότητές της – και τις σχέσεις με τους Κούρδους μαχητές στο Ιρανικό έδαφος – ως πηγή αστάθειας.

Το περιφερειακό αποτύπωμα του PKK έχει επίσης διαμορφώσει τις εξελίξεις στη Συρία, όπου οι ιδεολογικοί και επιχειρησιακοί δεσμοί του με τις τοπικές Κουρδικές δυνάμεις έχουν περιπλέξει περαιτέρω το περιφερειακό πολιτικό τοπίο. Ιστορικά, η άνοδος των υπό κουρδική ηγεσία SDF το 2014 κατά τη διάρκεια του Συριακού εμφυλίου πολέμου και της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ στρατιωτικής επιτυχίας τους κατά του Ισλαμικού Κράτους, ενίσχυσε τα Κουρδικά κινήματα αυτονομίας, όπως το PKK, την τελευταία δεκαετία.

Μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ τον Δεκέμβριο, η Άγκυρα φοβόταν ότι οι SDF θα ζητήσουν αυξημένη αυτονομία, ενδεχομένως αναβιώνοντας την επιρροή του PKK μετά τις στρατιωτικές αποτυχίες του . Αυτοί οι φόβοι ελαχιστοποιήθηκαν όταν οι SDF υπέγραψαν μια προσωρινή συμφωνία τον Μάρτιο με τον προσωρινό πρόεδρο της Συρίας Aχμέτ αλ Σάραα για την ενσωμάτωση των SDF στη νέα διοίκηση, ένα πλήγμα στην αποστολή του PKK για ευρύτερη Κουρδική αυτονομία.

Η διάλυση του PKK θα μπορούσε ενδεχομένως να μειώσει την Τουρκική πίεση στις SDF αποδυναμώνοντας τη μακροχρόνια άποψη της Άγκυρας ότι οι SDF ήταν απλώς μια επέκταση του PKK. Αυτή η αλλαγή μπορεί να ανοίξει το δρόμο για την ομαλότερη ενσωμάτωση των SDF στη μεταβατική κυβέρνηση της Συρίας, ένα βασικό βήμα προς την ευρύτερη περιφερειακή σταθεροποίηση. Αυτή η διαδικασία θα μπορούσε επίσης να γίνει ευκολότερη από τις ΗΠΑ. Η ανακοίνωση του Τραμπ την Τρίτη ότι θα άρει τις Αμερικανικές κυρώσεις στη Συρία και θα αρχίσει να εξομαλύνει τις σχέσεις με τη Δαμασκό ελήφθη μετά από διαβούλευση με τον Ερντογάν και τον de facto ηγεμόνα της Σαουδικής Αραβίας πρίγκιπα διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν(MBS).

Ταυτόχρονα, το τέλος της εξέγερσης του PKK σηματοδοτεί μια σημαντική εγχώρια νίκη για την Tουρκία. Ο Ερντογάν γιόρτασε αυτή την εξέλιξη, δηλώνοντας ότι η Άγκυρα θα παρακολουθεί στενά τις ενέργειες του PKK κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου και θα ενεργήσει για να αποτρέψει τυχόν προσπάθειες υπονόμευσης της διαδικασίας. Ωστόσο, η ανακοίνωση είναι ακόμη πρόσφατη και το ερώτημα παραμένει για το πώς η Τουρκική κυβέρνηση σχεδιάζει να εφαρμόσει τη διάλυση του ΡΚΚ.

Σύμφωνα με ειδικές πληροφορίες , ο αφοπλισμός αναμένεται να διαρκέσει 4-5 μήνες, αν και δεν έχουν αναφερθεί επίσημες λεπτομέρειες σχετικά με τη δομή ή την εποπτεία του. Οι εικασίες δείχνουν ότι η διαδικασία μπορεί να επιβλέπεται από κοινού από την Tουρκία και την KRG ή ενδεχομένως μέσω μιας διεθνούς επιτροπής από τις ΗΠΑ, την ΕΕ και το Ιράκ.

Υπάρχουν επίσης αναφορές που δείχνουν ότι τα υψηλόβαθμα μέλη του PKK ενδέχεται να μετεγκατασταθούν σε τρίτες χώρες, ενώ οι μαχητές χαμηλότερης κατάταξης θα μπορούσαν τελικά να επανενταχθούν στην Τουρκική κοινωνία, εν αναμονή της θέσπισης ενός νομικού πλαισίου. Η επανένταξη είναι μια μακρά και περίπλοκη διαδικασία που απαιτεί κάτι περισσότερο από νομική μεταρρύθμιση. απαιτεί συνεχείς προσπάθειες για την οικοδόμηση κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων υποστήριξης που μπορούν να βοηθήσουν τους πρώην μαχητές να μεταβούν στην πολιτική ζωή.

Αν και η ανακοίνωση του PKK είναι πρόσφατη και η εφαρμογή θα πάρει χρόνο, η Τουρκική κυβέρνηση θα μπορούσε να αντλήσει πολύτιμα διδάγματα από χώρες όπως η Σρι Λάνκα , η Ινδονησία και οι Φιλιππίνες οι οποίες έχουν εφαρμόσει προγράμματα αποστράτευσης και επανένταξης με ανάμεικτα, αλλά εποικοδομητικά αποτελέσματα.

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.ambassadorsatlarge