2-5-2025

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.

ΕΠΙΤΕΛΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ – ΚΟΛΟΣΣΙΑΙΟ ΛΟΓΩ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑΣ – ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ;

Διαβάζω το ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 38/2025

ΦΕΚ 63/Α/28-4-2025: » Σύσταση Γενικής Γραμματείας Εθνικής Ασφάλειας – Τροποποίηση του π.δ. 98/2020 «Οργανισμός της Προεδρίας της Κυβέρνησης» (Α’ 236)».

Μέσα σε αυτό γίνεται γενική αναθεώρηση όλης της Κολοσσιαίας «Επιτελικής δομής» υποστήριξης του πρωθυπουργού, πέραν της ΓΓ Εθνικής Ασφάλειας (που υποκαθιστά την ανυπαρξία Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας».

Η πρώτη απορία που γεννάται είναι γιατί Προεδρικό Διάταγμα; Φοβάται ο πρωθυπουργός να φέρει νομοσχέδιο στην Βουλή για να αποφύγει την συζήτηση για το κολισσιαίο αυτό μηχανισμό που εν πολλοίς παρεμβαίνει/υποκαθιστά/αδρανοποιεί αδιαφανώς την εκτελεστική εξουσία;

Κάνοντας μία σύγκριση με Γερμανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία:

α) Η Ελλάδα και η Γερμανία συγκλίνουν στο μοντέλο ενός ισχυρού «επιτελικού» γραφείου υποστήριξης του Πρωθυπουργού, που συντονίζει θεματικά την κυβερνητική δράση, υποκαθιστώντας εν μέρει τον ρόλο των Υπουργείων.

β) Η Βρετανία έχει πιο ελαφριά δομή στο επιτελικό αυτό όργανο, με πιο έντονο όμως τον ρόλο των ανεξάρτητων αρχών και του κοινοβουλίου.

γ) Η Γαλλία έχει τεχνοκρατική διάρθρωση, αλλά με πιο περιορισμένο πολιτικό ρόλο του Πρωθυπουργού, αφού την πολιτική κατεύθυνση τη δίνει ο Πρόεδρος.

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

Όταν ένα πολύ ισχυρό επιτελικό όργανο, όπως η Γενική Γραμματεία του Πρωθυπουργού στην Ελλάδα ή η Καγκελαρία στη Γερμανία, συγκεντρώνει σημαντικές εξουσίες χάραξης πολιτικής, μπορεί να οδηγήσει σε:

1. Αποδυνάμωση των Υπουργών

α) Οι Υπουργοί, εκλεγμένοι ή μη, πλην όμως πολιτικά λογοδοτούντες σε μία δημοκρατία, συχνά βρίσκονται στη θέση του «εκτελεστή» οδηγιών από το επιτελείο.

β) Αυτό περιορίζει την πολιτική πρωτοβουλία και την προσωπική τους ευθύνη απέναντι στη Βουλή ή στους πολίτες.

2. Σκίαση της διαφάνειας και της λογοδοσίας

α) Οι σύμβουλοι, τεχνοκράτες ή άλλοι συνεργάτες του Πρωθυπουργού δεν είναι αιρετοί, ούτε υπόκεινται στον κοινοβουλευτικό έλεγχο με τον ίδιο τρόπο όπως οι Υπουργοί.

β) Αυτό μπορεί να δημιουργήσει «παρακυβερνητικές» δομές λήψης αποφάσεων, χωρίς επαρκή δημόσια λογοδοσία.

3. Δημιουργία ενός «σκιώδους κέντρου εξουσίας»

α) Όταν η πραγματική πολιτική χαράσσεται πίσω από κλειστές πόρτες, από διορισμένα πρόσωπα, τότε θολώνει η ευθύνη: ποιος αποφάσισε τι; Ποιος φταίει αν κάτι πάει λάθος;

4. Ποιος τελικά χαράσσει πολιτική σε μια ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ;

Σε μια ιδανική δημοκρατία, η χάραξη πολιτικής θα έπρεπε να είναι:

α) Προϊόν πολιτικής εντολής (μέσω εκλογών).

β) Υλοποιούμενη από τους Υπουργούς, που είναι πολιτικά υπεύθυνοι.

γ) Ενισχυόμενη από επιστημονική ή τεχνοκρατική υποστήριξη (σύμβουλοι, επιτελεία).

δ) Και υπό συνεχή κοινοβουλευτικό και κοινωνικό έλεγχο.

5. Όμως, στην πράξη, όταν το επιτελείο γύρω από τον Πρωθυπουργό (ή Πρόεδρο/Καγκελάριο) παράγει προτάσεις πολιτικής, ελέγχει το επικοινωνιακό παιχνίδι, συντονίζει τα Υπουργεία και προτεραιοποιεί τις νομοθετικές πρωτοβουλίες, τότε η πολιτική πρωτοβουλία συγκεντρώνεται στα χέρια ενός μικρού, διορισμένου κύκλου.

6. Αυτό δημιουργεί τον κίνδυνο:

α) Εκτελεστικής υπερσυγκέντρωσης

β) Ελλιπούς θεσμικού ελέγχου

γ) Αποκλεισμού της διαβούλευσης και του κοινοβουλευτισμού

7. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό σε ώριμες δημοκρατίες;

α) Διαφάνεια: Σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ, οι σύμβουλοι του Πρωθυπουργού ή Προέδρου δίνουν καταθέσεις σε κοινοβουλευτικές επιτροπές.

β) Θεσμικά αντίβαρα: Π.χ. στις ΗΠΑ, το Κογκρέσο μπορεί να ελέγχει ή και να απορρίπτει υποψηφίους για βασικά επιτελικά αξιώματα.

γ) Ανεξάρτητα ΜΜΕ που επιτελούν το δημόσιο λειτούργημα του ελέγχου της εξουσίας και κοινωνία πολιτών: Ο ρόλος τους είναι κρίσιμος στον έλεγχο των “ανώνυμων” εξουσιών.

δ). Οριοθέτηση ρόλων: Σε πολλές χώρες υπάρχουν σαφή όρια μεταξύ συμβουλευτικής και αποφασιστικής αρμοδιότητας.

9. Ένα ισχυρό επιτελείο δεν είναι απαραίτητα προβληματικό, αν λειτουργεί ως υποστηρικτικός μηχανισμός και όχι ως υποκατάστατο της αιρετής κυβέρνησης. Το κρίσιμο είναι:

α) Να λογοδοτεί δημόσια

β) Να μην υποκαθιστά την πολιτική διαδικασία

γ) Να ενισχύει τη διακυβέρνηση, όχι να την κατευθύνει αδιαφανώς

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη