17-1-2025
Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.
ΑΓΩΓΟΙ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – ΕΝΑ ΕΚΡΗΚΤΙΚΟ ΠΕΔΙΟ ΝΕΩΝ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΣΥΓΚΡΟΎΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ
Ο αριθμός των αγωγών κάθε μορφής (πετρελαίου, φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας, μεταφοράς δεδομένων κλπ) που διασυνδέουν όλον τον κόσμο, χώρες και Ηπείρους, αυξάνεται ραγδαία. Οι αγωγοί αυτοί περνάνε επί του βυθού, από περιοχές κυριαρχικών δικαιωμάτων κρατών (ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδα) αλλά και από περιοχές ανοικτής θάλασσας.
Πολλά ζητήματα δημιουργούνται για την όδευσή τους (και την πόντισή τους χωρίς να δημιουργούνται εμπλοκές) όσο και την ασφάλεια και την προστασία τους από ατυχήματα (αποκοπές) και από δολιοφθορές είτε άλλες καταστροφικές ενέργειες.
Οι προκλήσεις αυτές (που σχετίζονται με την πόντιση, την προστασία και τη ρύθμιση αυτών των υποδομών) είναι πολλαπλές και εντείνονται όσο αυξάνεται η γεωπολιτική-γεωοικονομική και γεωστρατηγική σημασία των αγωγών, και είναι προφανές ότι θα υπάρξουν σημαντικές εξελίξεις στις διεθνείς/διακρατικές σχέσεις αλλά και στην διαμόρφωση, ερμηνεία και εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου (δημόσιου και ιδιωτικού).
- Το διεθνές δίκαιο θα κληθεί να προσαρμοστεί στις προκλήσεις αυτές. Οι αγωγοί και τα καλώδια που περνούν μέσα από περιοχές κυριαρχικών δικαιωμάτων, όπως η ΑΟΖ και η υφαλοκρηπίδα, αλλά και από την ανοικτή θάλασσα, εγείρουν οπωσδήποτε και ζητήματα ευθυνών, υποχρεώσεων και δικαιοδοσίας.
Το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) παρέχει γενικές κατευθυντήριες γραμμές, αλλά αναμένεται ενίσχυση συγκεκριμένων διατάξεων για :
α) Υποχρέωση συνεργασίας των κρατών για την πόντιση αγωγών και καλωδίων.
β) Ανάγκη ρύθμισης των διαφορών που μπορεί να προκύψουν κατά την πόντισή τους. - Η ανάγκη προστασίας αγωγών και καλωδίων από δολιοφθορές, ατυχήματα ή φυσικές καταστροφές, θα οδηγήσει πιθανότατα σε προσπάθειες για νέες προβλέψεις στις συμφωνίες (όπως αποδεικνύεται και στην περίπτωση του Nord Stream, των αγωγών ηλεκτρικής διασύνδεσης στις χώρες της Βαλτικής αλλά και του Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδος κλπ), οι οποίες θα αφορούν:
α) Υποχρεώσεις και ευθύνες κρατών για την επιτήρηση και συντήρηση των δικτύων εντός της δικαιοδοσίας τους.
β) Ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας για την ασφάλεια των υποδομών στην ανοικτή θάλασσα.
γ) Νέους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών, δεδομένου ότι η αύξηση συγκρούσεων γύρω από την πόντιση και όδευση των αγωγών και καλωδίων μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ζητήματα, που να απαιτούν την δημιουργία εξειδικευμένων δικαστηρίων ή επιτροπών που θα επιλύουν τέτοια θέματα. - Εκτιμάται ότι θα δημιουργηθούν τάσεις στα Κράτη για να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο για την πόντιση και όδευση των αγωγών/καλωδίων και την προστασία τους.
α) Οι διακρατικές συμφωνίες αναγκαστικά θα καταστούν πιο λεπτομερείς, προσδιορίζοντας με ακρίβεια τις διαδρομές των αγωγών και αποφεύγοντας οδεύσεις από αμφισβητούμενες περιοχές κυριαρχικών δικαιωμάτων.
β) Κράτη σε κομβική γεωστρατηγική θέση (π.χ., στην Ανατολική Μεσόγειο) θα προσπαθήσουν να διευρύνουν τις διεκδικήσεις τους στις ζώνες κυριαρχικών δικαιωμάτων, επιχειρώντας να διαπραγματευτούν ευνοϊκότερους όρους για αυτά, σε ότι αφορά εγκρίσεις και δικαιώματα για τη διέλευση αγωγών μέσω των ΑΟΖ τους/υφαλοκρηπίδα.
γ) Υπάρχει ανάγκη για χρήση προηγμένων τεχνολογιών προς ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ώστε να μειωθούν οι ουσιαστικές είτε προσχηματικές αιτιάσεις χωρών για αυτές, επιδιώκοντας την αναβάθμιση του γεωπολιτικού τους ρόλου.
δ) Η Προστασία και Ασφάλεια των πολλών και διαφορετικών αγωγών από ατυχήματα, δολιοφθορές, κυβερνοεπιθέσεις και φυσικές καταστροφές , καθίσταται ζωτικό καθήκον και ευθύνη των χωρών (από τις ζώνες κυριαρχίας είτε κυριαρχικών δικαιωμάτων που διέρχονται οι αγωγοί αυτοί).
Αυτό απαιτεί δημιουργία υποδομών επιτήρησης, όπως υποθαλάσσια ραντάρ και αισθητήρες για την ανίχνευση κινδύνων.
Επίσης η καθιέρωση «ζωνών ασφαλείας» γύρω από αγωγούς και καλώδια εκτιμάται ότι θα είναι ένα από τα υπό κατάλληλη ρύθμιση ζητήματα.
Η προστασία από δολιοφθορές και κυβερνοεπιθέσεις θα αποτελέσει προτεραιότητα και εκτιμάται ότι τα κράτη θα επιδιώξουν να επενδύσουν σε μη επανδρωμένα υποβρύχια οχήματα για επιτήρηση και συντήρηση καθώς και σε προηγμένα συστήματα κυβερνοασφάλειας για τον έλεγχο των κρίσιμων υποδομών.
ε) Η απαιτούμενη Διεθνής Συνεργασία, για όλα τα ανωτέρω, εκτιμάται ότι θα αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης σε διεθνείς οργανισμούς και συμμαχίες, προκειμένου αντιμετωπισθούν οι παγκόσμιες προκλήσεις και απειλές.
Αναμένεται να οργανωθούν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις, κρατικές και διεθνείς πρωτοβουλίες ασφάλειας, όπως αυτές που έχουν ήδη ξεκινήσει σε περιοχές με υψηλή πυκνότητα αγωγών (π.χ., Βαλτική Θάλασσα).
ΕΔΕΧΟΜΕΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
α) Η εγκαθίδρυση Διακρατικών Οικονομικών Ζωνών (DEZ) κοινού συμφέροντος για τα κράτη, είναι μία ιδέα που ήδη εξατάζεται σε διεθνές επίπεδο, προκειμένου ξεπεραστούν γεωπολιτικές διακρατικές αντιπαλότητες τοπικές συγκρούσεις και απαγορεύσεις, που επηρεάζουν και καθηλώνουν την ζωτική διασύνδεση όλου του κόσμου με τους αγωγούς αυτούς και τις αναγκαίες υποδομές που τους εξυπηρετούν.
β) Είναι ορατή η ανάγκη ενίσχυσης των πολυμερών θεσμών και οργανισμών όπως ο IMO (International Maritime Organization), με κατάλληλες εξουσίες και ρυθμίσεις, καθώς και πιθανότατα η εγκαθίδρυση νέων πολυμερών fora, για την ρύθμιση των πολύπλοκων και πολύπλευρων θεμάτων που υπάρχουν και ενδέχεται να προκύψουν.
γ) Οι γεωπολιτικές επιδιώξεις χωρών που επιδιώκουν να εκμεταλλευθούν τις οδεύσεις αυτές των αγωγών από περιοχές κυριαρχικών δικαιωμάτων τους αλλά και από διεκδικούμενες στην ανοικτή θάλασσα, δημιουργούν Νομικές προστριβές και γεωπολιτική ένταση, οι οποίες είναι δύσκολο να διευθετηθούν με το σημερινό ρυθμιστικό πλαίσιο.
Περιοχές όπως π.χ. η Ανατολική Μεσόγειος, ο Ινδοειρηνικός ή η Αρκτική, όπου οι υποδομές επικαλύπτονται με αμφισβητούμενες ζώνες, ενδέχεται να αποτελέσουν πεδία νέων εντάσεων, και θα απαιτούνται βελτιώσεις στις διεθνοδικαιϊκές ρυθμίσεις (Δημόσιου και Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου).
ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
1) Οι αγωγοί διασύνδεσης όλου του κόσμου για ενέργεια, δεδομένα κλπ με αγωγούς και καλώδια επί των βυθών είναι κρίσιμες και ζωτικές υποδομές, που ενισχύουν την παγκόσμια διασυνδεσιμότητα αλλά δημιουργούν νέες γεωπολιτικές συγκρούσεις, προκλήσεις και απειλές.
2) Το Διεθνές Δίκαιο, η τεχνολογία και οι διακρατικές συνεργασίες θα διαμορφώσουν τον τρόπο διαχείρισης στο ορατό μέλλον. Ωστόσο, η γεωπολιτική ένταση και η ανάγκη για προστασία έναντι νέων προκλήσεων και απειλών καθιστούν τον τομέα αυτό στρατηγικής σημασίας.
3) Η πόντιση, προστασία και εκμετάλλευση των υποθαλάσσιων αγωγών και καλωδίων παρουσιάζουν σημαντικά κενά στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου, τόσο δημόσιου όσο και ιδιωτικού.
Αυτά τα κενά επηρεάζουν ζητήματα κυριαρχίας, ασφάλειας, αποζημιώσεων, και επιχειρηματικών επενδύσεων, δημιουργώντας προκλήσεις για τη ρύθμιση και τη βιώσιμη ανάπτυξη αυτών των κρίσιμων υποδομών.
φωτ.Στέλιος Φενέκος-F/B
*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη
DIPLOMATIC POINT 