4-12-2024

Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας, Ιστορικός-Συγγραφέας

Έχουμε ήδη αναφέρει σε παλαιότερες δημοσιεύσεις μας ότι στη Μέση Ανατολή μαίνεται ένας πόλεμος για τα μυαλά και τις ψυχές των Μουσουλμάνων. Έχουμε επίσης αναφέρει ότι υπάρχει ένας τουρκοϊρανικός ανταγωνισμός σε όλη την περιοχή και ότι Καύκασος – Συρία – Μέση Ανατολή κοντεύει να καταστεί ένα ενιαίο γεωπολιτικό πεδίο. Μέσα σε αυτόν τον ορυμαγδό των εξελίξεων που δυστυχώς η Δύση παραμένει παρακολουθητική αυτών, η κοινή γνώμη είναι πολύ φυσικό να λησμονεί γεγονότα που συνέβησαν πριν από ένα χρόνο ακόμη και πριν από μερικούς μήνες. Ένα από τα σημαντικά γεγονότα ήταν και η πτώση του ιρανικού ελικοπτέρου σε περιοχή πλησίον του Αζερμπαϊτζάν με συνέπεια τον θάνατο του προέδρου του Ιράν Ebrahim Raisi.

Το Ιράν έχει πολλούς λόγους να συγκρούεται με την Τουρκία τόσο στην Μέση Ανατολή όσο και στον Καύκασο. Το τουρκικό ιδεολόγημα του Παντουρκισμού που εξελίσσεται στον Καύκασο έρχεται παραδοσιακά σε αντίθεση με την Ρωσία και το Ιράν. Ιστορικά μιλώντας, η Τουρκία θεωρούσε ότι είχε βρει και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο παρόμοια ευκαιρία προώθησης των παντουρκικών της βλέψεων στον Καύκασο. Τότε, ιδιαίτερα κατά την εισβολή της Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση, ξεπρόβαλε αίφνης ο Παντουρκισμός – Παντουρανισμός. Η τουρκική ελίτ λησμόνησε την σημαντική βοήθεια που τούς προσέφεραν οι Σοβιετικοί στον «πόλεμο της Ανεξαρτησίας» (έτσι αποκαλούν οι Τούρκοι την Μικρασιατική Εκστρατεία) εναντίον του Ελληνικού Στρατού και οραματιζόταν την ευόδωση του Παντουρανισμού. Ενδεχόμενη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης θα άνοιγε τον δρόμο της τουρκικής προώθησης προς Ανατολάς, προς το Μπακού. Δημιουργήθηκαν πλήθος παντουρανικών λεσχών στη Τουρκία, ενώ ο αδερφός του Ενβέρ, Νουρί πασάς, επισκέφτηκε το Βερολίνο το 1941, παρουσιάζοντας στους Γερμανούς την παντουρανική προπαγάνδα (Jacob M. Landau, Pan – Turkism: From Irredentism to Cooperation, Bloomington, Indiana University Press, 1995, σελ 115).

Το Ιράν αντιτίθεται στον διάδρομο Ανατολής-Δύσης Zangezur που θα συνέδεε το ηπειρωτικό Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα Naxcivan μέσω του αρμενικού εδάφους και θα άνοιγε μια σημαντική εμπορική οδό προς την Τουρκία. Παράλληλα, υπάρχει ο φόβος στην Τεχεράνη ότι το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να καταλάβει εδάφη στην νότια Αρμενία για να δημιουργήσει εδαφική συνέχεια με το Naxcivan.  Αυτό θα απέκοπτε το Ιράν από την Αρμενία, σύμμαχο της Τεχεράνης. Θυμίζεται επίσης ότι στην περιοχή του Ιράν κατοικεί μια σημαντική μειονότητα Αρμενίων, η οποία έπαιξε σημαντικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό της χώρας τον 19ο και 20ο αιώνα. Ακόμη μέχρι σήμερα, οι Αρμένιοι αποτελούν την σημαντικότερη θρησκευτική μειονότητα στο Ιράν. Οι σχέσεις Περσών και Αρμενίων έλκουν την καταγωγή τους από την αρχαία εποχή.

Για να επιστρέψουμε στην Τουρκία, γνωρίζουμε ότι πέρα από τον Παντουρκισμό, ο Νεοοθωμανισμός αποτελεί ένα σημαντικό δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της γειτονικής μας χώρας. Τί επιδιώκει κατ’ ουσίαν ο Νεοοθωμανισμός; Κύριος σκοπός του είναι η επανίδρυση του Χαλιφάτου, της θρησκευτικής ηγεσίας που θα ένωνε και πάλι τους Μουσουλμάνους. Άλλως τε η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε χρησιμοποιήσει το χαρτί της τζιχάντ κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Τουρκία από τον Οκτώβριο του 2023, διά μέσου του Ερντογάν και άλλων κυβερνητικών αξιωματούχων, υπερασπίζεται με σθένος την Χαμάς, καθυβρίζει το Ισραήλ, ενώ έχει απειλήσει ακόμη και με εισβολή στην Γάζα. Το πράγμα γίνεται βαθύτερο καθώς έχουν κυκλοφορήσει χάρτες στο πληροφοριακό περιβάλλον που δείχνουν ενδεχόμενη υπογραφή συμφωνίας ΑΟΖ με την Παλαιστίνη “τύπου Λιβύης”.

Δεν πρέπει να λησμονείται ακόμη ότι η Χαμάς χρηματοδοτείται σημαντικά μια δεκαετία τώρα από την Τουρκία (Jonathan Schanzer, “THE TURKEY-HAMAS NEXUS. How a NATO member became Hamas’s biggest backer”, Foundation for Defense of Democrasies (FDD), January, 16, 2015). Ο αποθανών ηγέτης της Χαμάς Ισμαήλ Χανίγιε (Ismail Haniyeh) είχε στενές σχέσεις με τον Ερντογάν.

Η διείσδυση της Τουρκίας στη Συρία

Το θέμα της Συρίας συνδέεται με μία υπαρξιακής φύσης απειλή για τη Τουρκία που δεν είναι άλλη από τους Κούρδους. Θυμίζουμε ότι σε δημοσίευσή μας έχουμε αναφέρει ότι η εκλογή Τραμπ στη Προεδρία των ΗΠΑ ίσως να μην ήταν «καλά μαντάτα» για την γειτονική μας χώρα. Τόσο ο Τραμπ, όσο και οι άνθρωποι που έχει επιλέξει σε σημαντικές θέσεις της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και άμυνας (Marco Rubio, Peter Hegseth κ.α.), έχουν σαφείς και δεδηλωμένες φιλοϊσραηλινές θέσεις. Δεν είναι ίσως τυχαία δύο τελευταία γεγονότα: οι ανακοινώσεις του νέου Υπουργού Εξωτερικών του Ισραήλ Γιδεόν Σάαρ «…Οι Κούρδοι είναι ένα από τα μεγαλύτερα έθνη χωρίς κράτος. Είναι φυσικοί μας σύμμαχοι» και η σκλήρυνση της στάσης της Ουάσιγκτον που επιθυμεί την παράδοση στελεχών της Χαμάς που φιλοξενούνται στη Τουρκία και τους βαραίνουν αμερικανικές κατηγορίες.

Η Τουρκία αρχικά προσπάθησε να ανατρέψει πλήρως τον Άσαντ και να τοποθετήσει κάποια κυβέρνηση εμπνεόμενη από την ιδεολογία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Αυτή η κυβέρνηση θα είχε την αποστολή να περιορίσει τους Κούρδους της Συρίας. Στη συνέχεια, προχώρησε στη δημιουργία ζωνών ελέγχου που θα είχαν λειτουργία buffer zones εναντίον της στρατιωτικής οργάνωσης των Κούρδων στη Συρία, του YPG (Yekîneyên Parastina Gel). Αυτό έγινε σε δύο φάσεις. Πρώτα το 2016 με την επιχείρηση «Ασπίδα του Ευφράτη» με την οποία ελέγχθηκε η περιοχή Azaz/Al-Bab/Jarablus και ύστερα το 2018 με την επιχείρηση «Κλάδος Ελαίας» με την οποία ελέγχθηκε η περιοχή του Αφρίν. Και οι δύο επιχειρήσεις πραγματοποιήθηκαν τόσο με αντιπροσώπους του πρώην «Ελεύθερου Συριακού Στρατού» (πηγή) όσο και με απευθείας επεμβάσεις του Τουρκικού Στρατού.

Το αφήγημα της Τουρκίας είναι ότι η εγκατάσταση της διοίκησής της στο βορειοδυτικό κομμάτι της Συρίας έχει ως στόχο την υποβοήθηση του Συριακού Εθνικού Συμβουλίου (SNC) στην ανασυγκρότηση των περιοχών αυτών. Στην πραγματικότητα ωστόσο, η Τουρκία έχει αναλάβει πλήρως τη διοίκηση των περιοχών αυτών. Παράλληλα, υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η Τουρκία προχωρά σε τουρκοποίηση της περιοχής εκμεταλλευόμενη της συριακές οικονομικές πηγές (πηγή). Υπάρχουν σοβαρές καταγγελίες για καταπίεση εθνοτήτων και καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μέσα σε πολλά, ομιλούμε για αυθαίρετες κρατήσεις, εξαφανίσεις προσώπων, δημεύσεις περιουσιών και λεηλασίες στις οποίες οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν κάνει τα “στραβά μάτια”. Ένοπλες ομάδες, καθώς και οι ίδιες οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, έχουν καταλάβει σχολεία, διαταράσσοντας την εκπαίδευση χιλιάδων παιδιών (πηγή).

Πρόκειται για τη συνέχιση ενός σχεδίου που εντάσσεται πλήρως στο νεοοθωμανικό αφήγημα και ξεκίνησε με την κατάληψη της Αλεξανδρέττας. Η Τουρκία παίζοντας τον ρόλο του επιτήδειου ουδέτερου ανάμεσα στους Αγγλογάλλους και τους Γερμανούς κατάφερε να ανακτήσει τον έλεγχο των Στενών και να αποσπάσει την Αλεξανδρέττα το 1938 (Frank G. Weber, Ο Επιτήδειος Ουδέτερος, ΘΕΤΙΛΗ, σελ 46-47). Οι Τούρκοι αξιωματούχοι το δηλώνουν ξεκάθαρα. Ο Senol Esmer, αναπληρωτής κυβερνήτης της τουρκικής πόλης Gaziantep, που κατέφθασε για για να κατευθύνει “την ανασυγκρότηση” της al-Bab δήλωσε: «Το ονομάζουμε “δικαιοσύνη της αδελφοσύνης” επειδή ζούμε μαζί με αυτούς τους ανθρώπους εδώ και 600 χρόνια, από την οθωμανική εποχή. Και μετά από αυτό, ως γείτονες», είπε, αναφερόμενος στη μακροχρόνια θέση της Συρίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία τελείωσε με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (πηγή).

Τα σχέδια της Τουρκίας έρχονται σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία και το Ιράν. Δεν είναι πιθανώς τυχαίο ότι ο Υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Abbas Araghchi επισκέφθηκε άμεσα τη Δαμασκό επιβεβαιώντας εκ νέου την ιρανική υποστήριξη στον Άσαντ. Το Ιράν χαρακτηρίζει τους στασιαστές τρομοκράτες Takfiri. Η τελευταία αυτή λέξη είναι πολύ σημαντική στο μουσουλμανικό λεξιλόγιο και σημαίνει τον αποστάτη. Η ποινή για τους αποστάτες είναι ο θάνατος. Είναι ίσως αναγκαίο να τονιστεί και το ιστορικό υπόβαθρο του τουρκοϊρανικού ανταγωνισμού. Πρόκειται για τη Μάχη του Τσαλντιράν, όταν τον Αύγουστο του 1514 οι Οθωμανοί υπό τον Yavuz Sultan Selim – του οποίου η μητέρα σύμφωνα με τους περισσότερους Ιστορικούς ήταν Ελληνίδα Πόντια από το χωριό Vayvara νοτίως της Παναγίας της Σουμελά – νίκησε τον ιρανο – κουρδικής καταγωγής ιδρυτή της ιρανικής δυναστείας των Σαφαβιδών Σάχη Ισμαήλ. Ενώ ο στρατός του Yavuz βάδιζε προς τα ανατολικά, οι άτακτοι Οθωμανοί βασιβουζούκοι εξαπολύθηκαν σε ένα όργιο ληστείας και αίματος κατά των «προγραμμένων αιρετικών», των Σιιτών. Παράλληλα, εκτέλεσε και 50.000 Αλευίτες  ως ύποπτους στάσης. Η μάχη έχει ιστορικά ιδιαίτερη σημασία, γιατί κατάργησε την ιδέα ότι ο Μουρσίντ (δάσκαλος) των Σιιτών ήταν αλάνθαστος, και έκανε τους Κούρδους φυλάρχους να εγκαταλείψουν το σιιτικό δόγμα και τους Σαφαβίδες, γενόμενοι υποτελείς των Οθωμανών.  Ο Σελίμ  εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και κατέλαβε την Συρο-Παλαιστίνη και την Αίγυπτο, όπου απέκτησε το τίτλο του χαλίφη (ηγέτη των πιστών) που οι απόγονοί του διατήρησαν μέχρι την ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Συμπεράσματα

Όπως φαίνεται η νέα αυτή κρίση στη Συρία εκπορεύεται από την Τουρκία. Η Τουρκία βρίσκεται κατά την εκτίμησή μας σε πολύ δύσκολη θέση. Με τα αφηγήματά της έχει έρθει σε αντίθεση με παραδοσιακές δυνάμεις της περιοχής, όπως η Ρωσία και το Ιράν. Παράλληλα, με την ανοιχτή στήριξη προς τη Χαμάς, έχει οδηγήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ στο ναδίρ. Η δημιουργία ενός κουρδικού κράτους ευρίσκεται – για πολλούς λόγους – μακριά στο μέλλον. Πρώτα και κύρια γιατί το κράτος αυτό θα ελέγχει τη ροή των ποταμών του Τίγρη και Ευφράτη και δεύτερον γιατί οι κουδικοί πληθυσμοί απλώνονται σε πολλά κράτη της περιοχής. Αυτό όμως δεν αναιρεί την οποιαδήποτε πιθανότητα αλλαγής των συνόρων. Η κρίση αυτή συμβαίνει, ενώ επίκειται η προεδρία Τραμπ και με υπουργό του Ισραήλ να έχει ήδη εκφραστεί υπέρ των Κούρδων επισημαινοντας το γεγονός ότι είναι ένας λαός που δεν έχει κρατική υπόσταση.

Πηγή: European Union Agency for Asylum – EUAA 

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη