1-12-2024

Γράφει ο Στέλιος Φενέκος, Υποναύαρχος ε.α.,

ΜΙΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΕΡΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΑΠΟ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΠΛΕΥΡΕΣ ΓΙΑ ΕΙΡΗΝΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ.
Έκπληξη προκάλεσε σε όλο το κόσμο η πρόταση Ζελένσκυ ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στον πόλεμο με τη Ρωσία, εάν τα ουκρανικά εδάφη έμπαιναν «υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ» και ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα πρέπει να προσφερθεί στα ελεύθερα τμήματα της χώρας προκειμένου να τερματιστεί η «θερμή φάση του πολέμου».
Και μάλιστα ότι θα δεχόταν την κατάπαυση αρκεί η πρόσκληση του ΝΑΤΟ να αναγνωρίζει τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της Ουκρανίας, και ότι θα μπορούσε να διεκδικήσει αργότερα διπλωματικά τα καταληφθέντα τμήματα. Και ότι «πρέπει να το κάνουμε γρήγορα. Ζήτησε μάλιστα το ΝΑΤΟ «να καλύψει αμέσως» το τμήμα της Ουκρανίας που παραμένει υπό τον έλεγχο του Κιέβου.
Από όποια πλευρά και να το δει κανείς, είναι προφανές ότι η πρότασή του είναι πλήρως ανεφάρμοστη και σκοπό έχει να εμπλέξει περισσότερο το ΝΑΤΟ σε σύγκρουση με την Ρωσία.
ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΕΙΡΗΝΕΥΣΗΣ
Ένα σχέδιο ειρήνευσης για τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας που θα μπορούσε να αποτελέσει βάση εκκίνησης διαπραγματεύσεων και να γίνει αποδεκτό ως τέτοιο από Ουκρανία, Ρωσία αλλά και από τις ΗΠΑ, ΕΕ και το ΝΑΤΟ, θα έπρεπε να ισορροπεί μεταξύ της κυριαρχίας και της ασφάλειας της Ουκρανίας και των γεωπολιτικών ανησυχιών της Ρωσίας, της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

1. Συμφωνία για εκεχειρία και άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών με διεθνή εποπτεία (π.χ. από τον ΟΗΕ ή τον ΟΑΣΕ). Τα καταληφθέντα εδάφη να έχουν καθεστώς αυτονομίας και αυτοδιοίκησης.
   Παγωμένες δηλαδή συγκρούσεις στις κατεχόμενες περιοχές με προσωρινά καθεστώτα διακυβέρνησης υπό διεθνή εποπτεία.
2. Το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να δεχθούν περιορισμένη αυτονομία για περιοχές όπως το Ντονμπάς και Λουγκάνσκ, υπό την προϋπόθεση ότι θα παραμείνουν υπό ουκρανική κυριαρχία. Οποιαδήποτε συμφωνία για την Κριμαία, θα απαιτούσε μακροπρόθεσμη διαπραγμάτευση, χωρίς όμως να γίνει άμεση αναγνώριση της προσάρτησής της από τη Ρωσία.
3. Το πλέον συμφέρον για την Ουκρανία θα ήταν να προτείνει την πολιτική αυτονομία χωρίς απώλεια κυριαρχίας.
   Περιορισμένη δηλαδή αυτονομία για τις περιοχές του Ντονμπάς και Λουγκάνσκ, υπό την ουκρανική κυριαρχία, με δυνατότητα ελέγχου από την κεντρική κυβέρνηση, με παροχή εγγυήσεων για την προστασία των δικαιωμάτων των ρωσόφωνων.
4. Επίσης με δεδομένο ότι η Ρωσία δεν θα δεχθεί κάτι τέτοιο, η Ουκρανία πιθανόν να επιδιώξει μία μακροπρόθεσμη διαπραγμάτευση για τις περιοχές Ντονμπάς, Λουγκάνσκ και Κριμαία για το καθεστώς τους, ίσως μέσω δημοψηφισμάτων υπό διεθνή επίβλεψη.
   Διόλου απίθανο να γινόταν αποδεκτό από την Ουκρανία, εάν θα μπορούσε να αναγνωρισθεί ένα ειδικό καθεστώς αυτονομίας, με εγγυήσεις για την πολιτιστική και γλωσσική ταυτότητα του ρωσόφωνου πληθυσμού (όπως άλλωστε είχε γίνει αποδεκτό με τις συμφωνίες του Μινσκ).
5. Η Ρωσία είναι βέβαιο ότι δεν θα δεχθεί οτιδήποτε για την Κριμαία (η οποία έχει ενταχθεί μετά από δημοψήφισμα το 2014 στην Ρωσική Ομοσπονδία).
   Αν και στο Ντονμπάς και στο Λουγκανσκ έχουν διεξαχθεί δημοψηφίσματα και έχουν ανακηρύξει την αυτονομία τους οι δύο περιοχές (και έχουν αναγνωρισθεί ως ανεξάρτητα κράτη από Ρωσία, Νότια Οσετία, β. Κορέα, Αμπχαζία, Συρία), η Ρωσία ενδεχομένως να μπορούσε να δεχθεί μακροπρόθεσμα να διεξαχθεί νέο δημοψήφισμα, υπό διεθνή επίβλεψη, για να αποφασιστεί το τελικό καθεστώς αυτών των περιοχών.
   Οι περιοχές αυτές είναι βέβαιο ότι θα διατηρούν ισχυρούς οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία, ανεξάρτητα από το πολιτικό τους καθεστώς.
6. Επίσης μπορεί να τεθεί στο τραπέζι και η αποστρατιωτικοποίηση των περιοχών αυτών, ώστε να μην φιλοξενούν στρατιωτικές δυνάμεις ξένες ή της Ουκρανίας, μειώνοντας τις ανησυχίες της Ρωσίας για την ασφάλειά της. Οι εγγυήσεις από τρίτες χώρες ή οργανισμούς δεν φάνηκαν αποτελεσματικές σε ότι αφορά τις συμφωνίες του Μινσκ και η Ρωσία δεν θα τις δεχθεί έστω και αν τεθούν στο τραπέζι. Δυνάμεις όπως η π.χ. Κίνα, η Τουρκία θα προσπαθήσουν να αναλάβουν τον ρόλο αυτό χωρίς όμως να γίνεται αποδεκτό από τον Δυτικό κόσμο.
   Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία, (εάν δεν επιδιώξει την ομοσπονδιακή ενσωμάτωση άμεσα) θα επιδιώξει να συμμετέχει σε διοικητικά ή διακρατικά όργανα που αφορούν τη διαχείριση αυτών των περιοχών, (με πρόθεση να ενταχθούν το Ντονμπάς και το Λουγκανσκ στην Ρωσική Ομοσπονδία στο εγγύς μέλλον). Είναι πολύ πιθανό να προταθεί και ενεργός συμμετοχή του ΟΗΕ για τη διασφάλιση της εφαρμογής της συμφωνίας. Διεθνώς εποπτευόμενη διευθέτηση του καθεστώτος των κατεχόμενων περιοχών και ορισμός σαφούς χρονοδιαγράμματος για δημοψηφίσματα ή άλλες μορφές διαπραγματεύσεων.
7. Η Ουκρανία θα διεκδικήσει την σταδιακή απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων από ουκρανικό έδαφος και την αναγνώριση της εδαφικής κυριαρχίας της.
   Η Ρωσία όμως δεν θα αναγνωρίσει την κυριαρχία της Ουκρανίας σε όλα τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορά της, ει μη μόνο χωρίς τις περιοχές που διεκδικούν την αυτονομία τους (και χωρίς την Κριμαία), έστω και αν υπάρξουν προσωρινές ρυθμίσεις για τις κατεχόμενες περιοχές.
8. Συμφωνία για στρατηγική ουδετερότητα της Ουκρανίας (π.χ. μη ένταξη στο ΝΑΤΟ ) με εγγυήσεις ασφάλειας από μεγάλες δυνάμεις.
   Η Ουκρανία θα μπορούσε να υποχωρήσει στην ουδετερότητα, εξαλείφοντας την πιθανότητα ένταξης στο ΝΑΤΟ, εάν ενισχυθεί η ασφάλειά της μέσω πολυμερών εγγυήσεων από ΗΠΑ και άλλες χώρες της ΕΕ.
   Θα επιδιώξει πιθανόν να διατηρήσει το δικαίωμα να επανεξετάσει τη θέση της μελλοντικά.
   Είναι όμως εξαιρετικά δύσκολο να αποδεχθεί η Ρωσία το δικαίωμα της Ουκρανίας για επιλογή διεθνών συμμαχιών, αν και η Ουκρανία μπορεί να πιεστεί τελικά για να δεχτεί προσωρινή ουδετερότητα, εφόσον υπάρξουν σοβαρές Δυτικές εγγυήσεις ασφαλείας.
9. Η Ουκρανία θα επιδιώξει την μη παρέμβαση από τη Ρωσία στις διεθνείς σχέσεις και στην εξωτερική πολιτική της.
   Ρεαλιστικά, στην καλύτερη περίπτωση θα μπορούσε να υπάρξει αμοιβαία δέσμευση της Ρωσίας και της Δύσης για μη ανάμιξη στις εσωτερικές υποθέσεις της Ουκρανίας.
   Αλλά ακόμη και τότε η Ρωσία θα διεκδικούσε διασφαλίσεις για σεβασμό της ρωσικής σφαίρας επιρροής σε συγκεκριμένα γεωπολιτικά ζητήματα.
10. Είναι πιθανό να τεθεί ως απαίτηση περιορισμός στο καθεστώς ελέγχου των εξοπλισμών της Ουκρανίας για την άμυνα, σε πλαίσιο που δεν θα θεωρείται απειλητικό από τη Ρωσία. Καθώς και για ζώνη αποστρατιωτικοποίησης, τουλάχιστον μέχρι τις όχθες του ποταμού Δνείπερου. Και οπωσδήποτε δέσμευση για να μην αποκτήσει η Ουκρανία ποτέ πυρηνικά όπλα.
11. Η διεθνής χρηματοδότηση (ΗΠΑ, ΕΕ, ΟΗΕ) για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας και το καθεστώς προς ένταξη χώρας στην ΕΕ θα τεθεί στο τραπέζι, καθώς και μέριμνα για τους εκτοπισμένους και τα θύματα του πολέμου με επιστροφή στις εστίες τους ή αποζημιώσεις. Όπως και συμφωνίες για την αποκατάσταση της περιουσίας τους.
12. Σταδιακή άρση των διεθνών κυρώσεων κατά της Ρωσίας, εφόσον αυτή τηρεί τις δεσμεύσεις της. Επίσης επανέναρξη του εμπορίου και συνεργασία σε ενεργειακά θέματα.
13. Ασφάλεια και εγγυήσεις από τη Δύση, με πολυμερή δέσμευση, όπου χώρες του ΝΑΤΟ (όπως οι ΗΠΑ, η Μ. Βρετανία, Γερμανία και η Γαλλία), θα δεσμεύονται να προστατεύσουν την Ουκρανία από μελλοντική Ρωσική επιθετικότητα.
14. Η Ουκρανία είναι βέβαιο ότι θα διεκδικήσει αποζημιώσεις από την Ρωσία για τις καταστροφές και τις απώλειες που υπέστη λόγω της εισβολής.
    Είναι όμως εξαιρετικά απίθανο να δεχθεί η Ρωσία κάτι τέτοιο. Στην καλύτερη περίπτωση να αρκεστεί η Ουκρανία στις υποσχέσεις του Δυτικού κόσμου για ανοικοδόμηση και βοήθεια για τους πληγέντες.
    Ενδεχόμενα να απαιτήσουν οι ΗΠΑ και η ΕΕ να κατασχέσουν τα Ρωσικά κεφάλαια που βρίσκονται σε δυτικές τράπεζες, για να δοθούν ως αποζημίωση και ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
    Αυτό όμως θα μπορούσε να τινάξει στον αέρα οιαδήποτε ελπίδα επίτευξης συμφωνίας.
15. Θα επιδιωχθεί από την Ρωσία να υπάρξει αμνηστία από τις εισαγγελικές εντολές για τα εγκλήματα πολέμου. Επίσης είναι πολύ πιθανό η Ρωσία να κατηγορήσει και Ουκρανούς για ανάλογα αδικήματα.
    Είναι ένα πεδίο εξαιρετικά δύσκολο να το δεχθούν οι Δυτικοί σύμμαχοι και η Ουκρανία, και το πιθανότερο είναι να μην υπάρξει τέτοια συμφωνία, αλλά να μπει το θέμα στις καλένδες για να μπορέσει να προχωρήσει η ειρηνευτική διαδικασία.
    Η Διεθνής δικαστική διαδικασία για τη δίωξη εγκλημάτων πολέμου, που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, μπορεί να συνεχισθεί, αλλά το πιθανότερο είναι να καθυστερήσει για πολλά-πολλά χρόνια.
16. Είναι πολύ πιθανόν να υπάρξει και πρόταση για δημιουργία μηχανισμών δικαιοσύνης και συμφιλίωσης για τα θύματα του πολέμου, που να επιδιωχθεί να περιλαμβάνει και ρήτρες έμμεσης αποδυνάμωσης των κατηγοριών για εγκλήματα πολέμου.
    Είναι πολύ δύσκολο όμως να το αποδεχθεί αυτό η Ουκρανία και θα συνεχίσει την εσωτερική τουλάχιστον δικαστική διαδικασία καταδίκης συγκεκριμένων περιπτώσεων.
17. Η Ρωσία θα επιδιώξει να θέσει και ευρύτερα ζητήματα σε ότι αφορά την παρουσία Νατοϊκών δυνάμεων στα σύνορά της αλλά και στην Μαύρη Θάλασσα.
    Θα επιδιώξει να υπάρξουν περιορισμοί στη στρατιωτική ανάπτυξη του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα, πέραν της Ουκρανίας.
    Είναι κάτι όμως που δεν θα το δεχθούν οι Δυτικοί σύμμαχοι, με κίνδυνο να μην υπάρξει τελική συμφωνία. Άλλωστε Σουηδία και Φινλανδία είναι ήδη στο ΝΑΤΟ.
    Σε κάθε περίπτωση οι Δυτικοί θα πιεσθούν για να αποδεχθούν την εγκατάλειψη σχεδίων για μόνιμες στρατιωτικές βάσεις ή συστήματα πυραυλικής άμυνας στην Ουκρανία και σε άλλες πρώην σοβιετικές χώρες που γειτνιάζουν άμεσα με την Ρωσία.
18. Θα ήταν ευχής έργο να επανέλθουν οι χώρες (ΝΑΤΟ, ΕΕ, Ρωσία, Κίνα κλπ) στις συνθήκες για τον έλεγχο και την διασπορά των πυρηνικών, καθώς και για τον περιορισμό για τα βλήματα μέσου βεληνεκούς, αλλά δεν υπάρχουν βάσιμες ελπίδες για κάτι τέτοιο.
    Αντιθέτως οι χώρες θα επανεκκινήσουν τις ενέργειές τους για εκσυγχρονισμό και ανανέωση του πυρηνικού τους δυναμικού.
    Το ίδιο εκτιμάται ότι θα αποτύχει και οιαδήποτε συζήτηση για την επαναφορά της Συνθήκης για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη (CFE) αλλά και για την αντιβληματική προστασία που αναπτύσσεται στην Ευρώπη.
19. Θα συζητηθεί η σταδιακή άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, υπό την προϋπόθεση πλήρους συμμόρφωσης με τη συμφωνία ειρήνης, πλην όμως θα διατηρηθούν βασικές κυρώσεων σε κρίσιμους τομείς (π.χ. ενέργεια, χρηματοπιστωτικό σύστημα), για να διασφαλιστεί ότι η Ρωσία δεν θα επανέλθει σε επιθετική πολιτική.
20. Είναι επιθυμητό να υπάρξει ενισχυμένος ρόλος διεθνών οργανισμών, όπως ο ΟΑΣΕ και ο ΟΗΕ, για την εποπτεία της κατάπαυσης του πυρός και της εφαρμογής της συμφωνίας.
    Πλην όμως οι ΗΠΑ αλλά και η Ρωσία δεν θα ευνοούσαν μία τέτοια ευοίωνη προοπτική.
    Είναι όμως αναγκαία η συμμετοχή τους, σε περίπτωση που αποφασισθούν μηχανισμοί για την παρακολούθηση και επαλήθευση της αποστρατικοποίησης και της συμμόρφωσης όλων των μερών.
    Αρκεί να μην αδρανήσουν, όπως έκαναν στο παρελθόν με τις συμφωνίες του Μινσκ, οι οποίες εάν είχαν εποπτευθεί και τηρηθεί, ενδεχομένως να μην υπήρχε η σημερινή κατάληξη.
21. Ακόμη και αν υπάρξει οιαδήποτε συμφωνία κατάπαυσης, το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να επιδιώκει την ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας με χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.
    Ακόμη και αν αποδεχθεί ότι η Ουκρανία θα παραμείνει ουδέτερη, το ΝΑΤΟ, σε ορατό σύντομο χρόνο θα επιδιώξει να ενισχύσει τη στρατιωτική συνεργασία με γειτονικές χώρες (Πολωνία, Ρουμανία, Βαλτικές χώρες), για να διατηρήσει μια ισχυρή παρουσία στην περιοχή. Επίσης θα αυξήσει τις στρατιωτικές ασκήσεις και την ανάπτυξη αμυντικών συστημάτων στις χώρες αυτές.
22. Επίσης θα επιδιώξει να ενσωματώσει σε ευρωατλαντικούς θεσμούς, χωρίς άμεση στρατιωτική διάσταση, και άλλες χώρες εγγύς της Ρωσίας που δεν είναι στο ΝΑΤΟ, με ενίσχυση των δεσμών μέσω προγραμμάτων εκπαίδευσης και συνεργασίας σε πρωτοβουλίες για την ειρήνη (π.χ. προγράμματα και δράσεις pfp). Η επιδίωξή του θα είναι να διατηρήσει τον στρατηγικό έλεγχο σε περιοχές κρίσιμης σημασίας για τη Δύση, με περιορισμένη και ελεγχόμενη εξομάλυνση σχέσεων με τη Ρωσία, μειώνοντας το κόστος των κυρώσεων και τον κίνδυνο μιας γενικευμένης σύγκρουσης.
    Αυτές οι ενέργειες σκοπό θα έχουν στην διατήρηση της αξιοπιστίας του ΝΑΤΟ, διατηρώντας την εκτίμηση ότι η Ρωσία αποτελεί δυνητική απειλή για το ΝΑΤΟ, χωρίς να αναγκαστεί να εμπλακεί άμεσα σε σύγκρουση μαζί της.
    ΜΙΑ ΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΕ
23. Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει διαφορετικές προτεραιότητες από τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, καθώς δίνει έμφαση στη σταθερότητα, την οικονομική ανάπτυξη και τις ανθρωπιστικές αξίες στην περιοχή.
    Ένα σχέδιο ειρήνευσης που θα ικανοποιούσε την ΕΕ, θα έπρεπε να εξυπηρετεί την διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας της ως μέρος μιας μακροπρόθεσμης λύσης.
    Παρότι θα μπορούσε να δεχτεί μεταβατικά καθεστώτα αυτονομίας για ορισμένες περιοχές, θα επιθυμούσε την τελική επανένταξή τους υπό την ουκρανική κυριαρχία, αν και αυτό φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί τελικά.
24. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ θα προωθούσε και θα συμφωνούσε σε οποιοδήποτε σχέδιο που θα μπορούσε να εξασφαλίσει μακροχρόνια σταθερότητα στην περιοχή.
    Θα υποστήριζε μια συμφωνία που μειώνει την πιθανότητα αναζωπύρωσης της σύγκρουσης, μέσω μηχανισμών εποπτείας και εγγυήσεων ασφαλείας από διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΟΑΣΕ).
25. Θα επιδιώξει να διασφαλίσει ότι η Ουκρανία μπορεί να συνεχίσει την πορεία της προς την ενσωμάτωσή της στην ΕΕ, ανεξαρτήτως της ουδετερότητάς της στο στρατιωτικό επίπεδο. Πλην όμως θα έθετε ως προαπαιτούμενο από την Ουκρανία την βελτίωση των θεσμών και του κράτους δικαίου, με στόχο την ένταξη της χώρας ισότιμα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς σε εύθετο χρόνο.
26. Η ΕΕ θα ήταν ικανοποιημένη επίσης με ένα σχέδιο που να περιλαμβάνει διεθνή χρηματοδότηση (και από ΗΠΑ και ΟΗΕ) για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων περιοχών της Ουκρανίας και την ανθρωπιστική βοήθεια για τους εκτοπισμένους και τους πρόσφυγες, καθώς και την επιστροφή τους με ασφαλείς όρους.
27. Θα υποστήριζε κάθε μέτρο που θα διασφάλιζε τη συνεχή ροή ενέργειας από και μέσω της Ουκρανίας, μειώνοντας την εξάρτησή της από τη ρωσική ενέργεια. Θα επιδιώξει να εξασφαλίσει τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών και τη συνεργασία με την Ουκρανία σε ενεργειακά έργα.
28. Όσον αφορά τις κυρώσεις, η ΕΕ θα μπορούσε να δεχθεί σταδιακή άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας (ως μοχλό πίεσης), ώστε να υποχρεωθεί να συμμορφωθεί με τις συμφωνίες. Παράλληλα, θα προσπαθούσε να διατηρήσει κυρώσεις σε συγκεκριμένους τομείς (όπως η τεχνολογία, η άμυνα και η ενέργεια) για να αποτρέψει μελλοντική επιθετικότητα.
29. Σημαντική παράμετρος για την ΕΕ είναι και τα ανθρώπινα δικαιώματα, απαιτώντας την διασφάλισή τους στις κατεχόμενες περιοχές, καθώς και την απονομή δικαιοσύνης για εγκλήματα πολέμου.
    ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ
    Αν και κάθε πλευρά θα πρέπει να κάνει δύσκολες παραχωρήσεις, οι παράγοντες που εξετάσθηκαν θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για διαπραγματεύσεις, καθώς λαμβάνουν υπόψη τις βασικές ανησυχίες και προτεραιότητες όλων των μερών.

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη