10-11-2024

Γράφει ο Στέφανος Σκαρμίντζος, Ιστορικός ΜΑ Military History

Εις μνήμην των αναβιωτών Paul Allen και Kurt Schrauder, δυό  πραγματικών Φιλελλήνων.

Η ανθρώπινη παρουσία στον ελλαδικό χώρο αρχίζει από την παλαιολιθική εποχή. Οργανωμένη κατοίκηση που μαρτυρά ανώτερη κοινωνική οργάνωση εμφανίζεται τη νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν τα παλαιοντολογικά ευρήματα στο Δισπηλιό και το Σέσκλο. Η Χαλκοκρατία ξεκινά γύρω στο 2000 π.Χ. με την ανάπτυξη του κυκλαδικού πολιτισμού στο Αιγαίο. Οι νησιώτες είχαν ανεπτυγμένο εμπόριο και κοινωνική ζωή αλλά και πολεμικές συγκρούσεις, όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες από το Ακρωτήρι της Θύρας.

Οι κοινωνίες πλέον είχαν επαρκή στρατιωτική και ναυτική οργάνωση. Στην Κρήτη είχε αναπτυχθεί ο Μινωικός πολιτισμός που είχε έρθει σε επαφή με τους Αιγυπτίους και τους ανεπτυγμένους πολιτισμούς της Ασίας. Η χρήση της πεντηκόντορου από τους Μινωίτες  που επέβαλαν την κυριαρχία  τους στο νότιο  Αιγαίο σχεδόν εξάλειψε την  πειρατεία και οδήγησε σε οικονομική ευμάρεια.

Η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας γύρω στο 1600 π.Χ., ίσως έγινε η αιτία της μινωικής κατάρρευσης και της ανόδου των Μυκηναίων που ήλεγχαν τις ακτές της ηπειρωτικής Ελλάδας.  Ίσως η σύγκρουση Μινωιτών και Μυκηναίων έδωσε την ευκαιρία στους Χετταίους που ήλεγχαν την Μ. Ασία να αποσπάσουν τη Κύπρο από τους Κρήτες. Οι Μινωίτες και οι Μυκηναίοι χάρις στο θαλασσινό εμπόριο ξεπέρασαν την ανεπάρκεια του βραχώδους ελληνικού εδάφους εμπορευόμενοι το ελαιόλαδο που αφθονούσε καθώς και καταναλωτικά αγαθά (τα αγγεία τους) για να εξασφαλίζουν είδη διατροφής.

Οι Αχαιοί (Μυκηναίοι) μόλις σταθεροποίησαν την δύναμή τους άρχισαν την προσπάθεια για τον έλεγχο των μικρασιατικών ακτών. Η έλλειψη γραπτών πηγών πλην λογιστικών εγγραφών στον ελλαδικό χώρο, κάνει τους ακαδημαϊκούς να θεωρούν την Χαλκοκρατία στην Ελλάδα ως προϊστορική περίοδο αλλά τα σωζόμενα αρχεία των Χετταίων που προσπαθούν να διευθετήσουν διπλωματικά το θέμα δίνουν ισχυρή ένδειξη ιστορικής βάσης. Στην Ελλάδα ο απόηχος των γεγονότων πέρασε στους μύθους του Ηρακλή, του Περσέα και του Βελεροφόντη.

Τον 13^ο προχριστιανικό αιώνα, εξαντλητικές συγκρούσεις των Αιγυπτίων με τους Χετταίους, ο αποκλεισμός των ασιατικών εμπορικών λιμανιών  σε συνδυασμό με κακές σοδειές στην Ευρώπη έκαναν τους Μυκηναίους να  επιχειρήσουν το βίαιο άνοιγμά τους.  Ο απόηχος αυτών των συγκρούσεων έφτασε σε μας ως  μυθολογία του Τρωϊκού Κύκλου. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τις αιτίες αλλά η Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή συνταράχτηκαν από τις βίαιες μεταναστεύσεις των λεγόμενων «Λαών της Θάλασσας» (ίσως και Μυκηναίοι ανάμεσά τους) που κατέστρεψαν τις ανακτορικές κοινωνίες της εποχής του Χαλκού με εξαίρεση την Αίγυπτο. Στον ελλαδικό χώρο αυτές οι μετακινήσεις ονομάστηκαν «Κάθοδος των Δωριέων»

Οι συνεχείς πόλεμοι και η παύση του εμπορίου επέφεραν διάλυση των ανακτορικών κοινωνιών, την κατάργηση των θεοκρατικών πολιτευμάτων και την αμφισβήτηση της απόλυτης μοναρχίας. Στην τέχνη υποχωρεί ο νατουραλισμός και κυριαρχεί η γεωμετρική διακόσμηση για αυτό η περίοδος ονομάζεται Γεωμετρική και υπολογίζεται μεταξύ του 1100 κι 800 π.Χ.  Οι βασιλείς περιορίζονται από τους ευγενείς και ολιγαρχικά πολιτεύματα εγκαθίστανται στα οποία οι ευγενείς επικρατούν. 

Για να λυθεί το πρόβλημα του υπερπληθυσμού αλλά και να απαλλαγούν από ταραξίες οι ελληνικές κρατικές δομές ευνοούν τον αποικισμό. Το μαντείο των Δελφών που φαίνεται να διατήρησε τις γνώσεις των θαλασσοπόρων της Χαλκοκρατίας κατηύθυνε τους ιδρυτές σε διάφορες περιοχές. Η τέχνη αρχίζει να ανακάμπτει αλλά οι πόλεις-κράτη που έχουν διαδεχτεί τα μεγάλα βασίλεια της Χαλκοκρατίας ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Οι ευγενείς φοβούνται τους επιτυχημένους στρατιωτικούς ηγέτες που με λαϊκή υποστήριξη επιχειρούν να εγκαταστήσουν δικτατορικά προσωποπαγή πολιτεύματα. (τυραννίδες).

Στο αρχαϊκό Άργος γύρω στο 700 π.Χ,. ο βασιλιάς Φείδωνας επιφέρει την καινοτομία του συμπαγούς σχηματισμού δορυφόρων (φάλαγγα οπλιτών). Η ανάγκη για αύξηση του αριθμού των στρατευσίμων επιφέρει πολιτειακές αλλαγές με παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στους μαχητές (Απέλλα στην Σπάρτη- Εκκλησία του Δήμου στην Αθήνα). Οι λεγόμενοι Επτά Σοφοί της Αρχαιότητας επιφέρουν πνευματική αναγέννηση υπογραμμίζοντας την αξία του ατόμου και θεμελιώνοντας την λογική επιστημονική έρευνα που αποτελούν έως σήμερα τις βάσεις του Δυτικού Πολιτισμού.

Τον 5^ο προχριστιανικό αιώνα, οι ελληνικές αποικίες της Ανατολής αδυνατώντας να ενοποιηθούν βρέθηκαν υποταγμένες στην Περσική Αυτοκρατορία και οι Έλληνες της Δύσεως βρέθηκαν σε σύγκρουση με τους  του Φοίνικες της Καρχηδόνας.  Οι Έλληνες της Ασίας επαναστάτησαν κατά των Περσών και αιτούμενοι βοήθεια από τις μητροπόλεις τους οδήγησαν τους κατοίκους της Κυρίως Ελλάδας σε σύγκρουση με τους Πέρσες.  Η τιτάνια αυτή σύγκρουση που κατέληξε σε ελληνική νίκη και ξεκίνησε την ελληνική παράδοση της αντίστασης σε υπέρτερες Δυνάμεις χάριν τα Ελευθερίας . Την ίδια περίοδο, η αδίστακτη ενεργητικότητα των τυράννων της Σικελίας απέκρουε την καρχηδονιακή απειλή.

Η τριήρης Ολυμπιάς του Πολεμικού Ναυτικού (πηγή)

Ο επανακαθορισμός των πολιτικών ισορροπιών που επέφεραν οι συγκρούσεις με τους βαρβάρους οδήγησε σε όξυνση τον ανταγωνισμό των Ελλήνων που κορυφώθηκε με τον Πελοποννησιακό Πόλεμο με κύριες Δυνάμεις την Αθήνα και τη Σπάρτη.  Η Σπάρτη αν και επικράτησε, πυροδότησε περισσότερες συγκρούσεις εξ’ αιτίας της πολιτικής της αδεξιότητας. Οι Θηβαίοι που νικήσαν κατόπιν τη Σπάρτη πυροδότησαν ακόμα περισσότερες συγκρούσεις με αφορμή τον έλεγχο του Μαντείου των Δελφών. Ήδη το περσικό χρήμα υποδαύλιζε τον ενδοελληνικό ανταγωνισμό για να κρατά ασφαλή τα δυτικά σύνορα της Περσικής Αυτοκρατορίας

Την κατάσταση στην Ελλάδα σταθεροποίησε η Μακεδονία υπό τον οξυδερκή βασιλιά της Φίλιππο Β’. Ενώνοντας με την ισχύ του τους Έλληνες επεδίωκε να εξαλείψει την Περσική  επιρροή. Μετά την δολοφονία του, ο γιος του Αλέξανδρος με την στρατιωτική του ιδιοφυία κατέλυσε την Περσική Αυτοκρατορία και έφερε τον ελληνικό πολιτισμό στα βάθη της Ασίας. Ο Αλέξανδρος θεμελίωσε την στρατιωτική υπεροχή της Δύσεως έναντι της Ανατολής γι’ αυτό ονομάστηκε Μέγας.

Ο θάνατος του Μ .Αλεξάνδρου άφησε το πεδίο ελεύθερο στους Διαδόχους του που αναλώθηκαν σε τρομερές συγκρούσεις μεταξύ τους και πυροδοτούσαν πολιτικές ταραχές και πολέμους στον ελλαδικό χώρο. Για να αντιμετωπίσουν τους Μακεδόνες, τους Σελευκίδες, τους Πτολεμαίους και τους Μακεδόνες, οι πόλεις κράτη συνασπίστηκαν σε Συμπολιτείες αλλά αυτό δεν σταμάτησε τις μεταξύ των συγκρούσεις.

Οι αποικίες τη Δυτικής Ελλάδας αφού δεν κατάφεραν με την βοήθεια Σπαρτιατών και Ηπειρωτών να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους υπετάγησαν στους Ρωμαίους. Οι Ρωμαίοι που είχαν βγει νικητές από την σύγκρουσή τους με τους Καρχηδονίους, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην Ανατολή. Παρουσιαζόμενοι σαν σύμμαχοι των πιο αδύναμων πόλεων κρατών κατάφεραν με την συνδρομή τους να καταλύσουν τα κράτη της Μακεδονίας και των Σελευκιδών και να συντρίψουν την Αιτωλική και Αχαϊκή Συμπολιτεία το 146 π.Χ.  Οι νικητές επηρεάστηκαν από τον ελληνικό πολιτισμό και διατήρησαν την ελληνική γλώσσα χάριν ευκολίας αλλά οι υποταγμένοι Έλληνες υπέστησαν βαριά φορολογία και τις λεηλασίες των στρατευμάτων των Ρωμαίων στρατηγών που ανταγωνίζονταν για την εξουσία. 

Μόνο με την επικράτηση  του Οκταβιανού επήλθε κάποια ειρήνη στην Αυτοκρατορία. Πίσω από το προστατευτικό δίκτυο των ρωμαϊκών φρουρών, οι Έλληνες περιέπεσαν σε μια  παρακμιακή νωχέλεια. Αρκετοί κατέληξαν δουλοπάροικοι και κάποιοι κατατάχτηκαν στο ρωμαϊκό στρατό. Την εποχή του Μάρκου Αυρηλίου, η Ελλάδα δέχτηκε την επιδρομή των Κοστοβώκων που αποκρούστηκε με δυσκολία. Το διάταγμα του Καρακάλλα που έκανε τους κατοίκους της αυτοκρατορίας Ρωμαίους πολίτες ήταν καθοριστικό καθώς έδωσε βάση για την υιοθέτηση του όρου «Ρωμιοί».

Τον τρίτο μεταχριστιανικό αιώνα, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία πέρασε πολιτική κρίση και σπαράχτηκε από εμφυλίους. Η Ελλάδα μένοντας απροστάτευτη δέχτηκε τις επιδρομές των Γότθων και των  Ερούλλων. Η κατάσταση έμενε ρευστή μέχρι την διοικητική αναδιοργάνωση του Διοκλητιανού τον 4^ο αιώνα μ.Χ. Ο διάδοχός του Κωνσταντίνος, αφού επικράτησε των ανταγωνιστών του, μετέφερε την πρωτεύουσα  από την Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη (πρώην Βυζάντιο) το 313 μ. Χ.  και θεμελίωσε τις βάσεις του κρατικού μορφώματος που θα συνέχιζε την ιστορία του Μεσαιωνικού Ελληνισμού.

Πηγές

(1)  Όμηρος ΙΛΙΑΣ  Μτφ Κ. Δούκα Εκδ. Γεωργιάδη
(2)  Στράβων «Γεωγραφικά» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(3)  Διόδωρος «ΙΣΤΟΡΙΑ» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(4)  Ηρόδοτος «Ιστορίαι» 5.63 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(5)  Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησης» Ε, 10.9 (Εκδοτική Αθηνών)
(6)  Ξενοφών «Ελληνικά» 6.5 Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(7) Θουκυδίδης «Ιστορίαι», Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1914
(8)  Παυσανίας «Ελλάδος Περιήγησης »  (Εκδοτική Αθηνών)
(9)  Christopher Webber The Thracians 700 BC–AD 46 Osprey Publishing 2001
(10) ΛΕΥΚΩΜΑ «Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ» 7-ημέρες ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Αθήναι 1996
(11) E. Cline TINKER, TAILOR, SOLDIER, SAILOR: MINOANS AND MYCENAEANS ABROAD
(12)  ΑΡΡΙΑΝΟΣ:  «Αλεξάνδρου Ανάβασις». Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(13) Iain Spence Historical Dictionary of Ancient Greek Warfare Scarecrow Press, 2002
(14) Erich S. Gruen «Cultural Identity in the Ancient Mediterranean » Getty Publications
(15) Brandon D. Ross Krypteia: A Form of Ancient Guerrilla Warfare Grand Valley Journal of History Volume 1, Issue 2
(16) Mariusz Mielczarek «Το Βασίλειο του Βοσπόρου», Oficyna Naukowa, Λόντζ 1999.
(17) Ιουστίνος Επιτομή 15.2.10 Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(18) Πολύβιος «Ιστορίαι» Evelyn S. Shuckburgh London: Macmillan, 1889
(19)  Πλούταρχος «Αλέξανδρος»  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(20)  Πλούταρχος «Άρατος»  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(21) Πλούταρχος «Φωκίων» Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(22) Πλούταρχος «Φλαμινίνος»  Loeb Κλασσική Βιβλιοθήκη έκδοση 1920
(23) Montagu, John D. Battles of the Greek and Roman Worlds, Greenhill Books, 2000.
(24) Niemeier, Wolf-Dietrich. “Archaic Greeks in the Orient. Textual and archaeological evidence.” Bulletin of the American Schools of Oriental Research 322 (2001) 11-32.

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog