16-7-2024

Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας, Ιστορικός-Συγγραφέας

Σημαντικός παράγοντας στην γεωπολιτική σκέψη των Αγγλοσαξόνων αποτελεί η κυριαρχία στην “Ακτογραμμή” (Rimland). Η “περιοχή της καρδιάς” (Heartland) είναι η κεντρική και πιο σημαντική περιοχή της Ευρασίας: όποιος την κατέχει μπορεί να ελέγξει τον κόσμο. Καταλήγει προτείνοντας την πολιτική της ανάσχεσης (containment) της χώρας ή χωρών που κατέχουν την Heartland ώστε να εμποδιστεί η απρόσκοπτη πρόσβαση στη θάλασσα (θεωρία Halford Mackinder).

Σημαντικό στοιχείο για τον έλεγχο της Heartland αποτελεί ο έλεγχος της Ακτογραμμής (Nicholas Spykman).
Ιστορικά – διαχρονικά οι αυτοκρατορίες χωρίζονται σε ναυτεμπορικές και χερσαίες. Ξεκινώντας από την Κλασική Αρχαιότητα και το δίπολο Αθήνα – Σπάρτη, συνεχίζοντας στο Μεσαίωνα με τα δίπολα ιταλικές πόλεις – Βυζάντιο και Βενετία – Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην νεώτερη εποχή Μ. Βρετανία – ευρωπαικές δυνάμεις και καταλήγοντας στο δίπολο ΗΠΑ – ΕΣΣΔ. Η ναυτεμπορική αυτοκρατορία συνήθως διαθέτει πιο πλουραλιστικό πολιτειακό σύστημα, ενώ η χερσαία πιο κλειστό.

φωτ.από methormisakathektou.blog

Οι ναυτεμπορικές αυτοκρατορίες έχουν την τάση της γρήγορης επέκτασης, διότι έχουν ανάγκη να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τα ναυτικά στενά και τους θαλάσσιους διαδρόμους για να εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη κίνηση του εμπορίου τους. Οι ναυτοκρατορίες, με άλλα λόγια, είναι αναγκασμένες να αναπτύξουν παγκόσμια στρατηγική. Το παραπάνω τις οδηγεί στο να αναπτύξουν στόλο ανοικτής θάλασσας. Η προβολή ναυτικής ισχύος είναι για αυτές κεφαλαιώδους σημασίας.

Οι χερσαίες αυτοκρατορίες αντίθετα, έχουν την υπαρξιακή ανάγκη της προάσπισης του κέντρου τους με την απώθηση του εχθρού όσο το δυνατόν πιο μακριά από την “καρδιά” τους. Η χερσαία αυτοκρατορία όσο περισσότερο θεωρεί ότι απειλείται, τόσο πιο άγρια γίνεται χρησιμοποιώντας όλο και πιο βάρβαρες μεθόδους κατίσχυσης. Λαμβάνοντας υπ’ όψη την ιστορική εμπειρία στο θέμα της Ρωσίας για παράδειγμα, παρατηρούμε ότι η εξωτερική πολιτική της έχει πάντα δύο σταθερές: η μία είναι η έξοδος στις θερμές θάλασσες και η άλλη η δημιουργία ενός buffer zone που πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερο προκειμένου να προστατευτεί η καρδιά του κράτους.

Μήπως και η Κίνα δεν σκέφτεται με χερσαίο τρόπο; Το πόσο χερσαία σκέφτεται η Κίνα φαίνεται από την ναυτική στρατηγική της. Η Κίνα επιχειρεί να δημιουργήσει μια έκταση “άρνησης περιοχής” γύρω από τις ακτές και τους θαλάσσιους διαδρόμους που θεωρεί ζωτικούς για την ύπαρξή της. Με λίγα λόγια, η σκέψη είναι ότι όποιο εχθρικό πλοίο εισέρχεται στην περιοχή αυτή, θα δεχθεί πυραυλική επίθεση. Αυτή η τακτική αν εφαρμοστεί από την Ελλάδα για την προστασία των νησιών του Αιγαίου, είναι κάτι το απολύτως λογικό. Μια χώρα όμως που θέλει να συγκαταλέγεται στις Υπερδυνάμεις δεν μπορεί να μην είναι σε θέση να προβάλει την ναυτική ισχύ της σε παγκόσμιο επίπεδο.

Σε όλα αυτά πρέπει να ληφθεί υπόψη και το αυταρχικό – ολοκληρωτικό των καθεστώτων αυτών. Στην Δύση υπάρχει η πράξη νομιμοποίησης των απόψεων που περνά μέσα από την κοινοβουλευτική διαδικασία και προϋποθέτει την ελευθερία του λόγου. Αν και αυτό φαίνεται ως αδυναμία, είναι στην πραγματικότητα ισχύς. Μπορεί τα αυταρχικά καθεστώτα να φαίνονται πιο αποφασιστικά και γρήγορα στην λήψη αποφάσεων αλλά η συναίνεση των κοινωνιών τους στηρίζεται στη συνεχή επιτυχία των αποφάσεών τους, η οποία διατηρεί το ακλόνητο των ηγεσιών τους. Αν η επιτυχία χαθεί, η κοινωνία οδηγείται στο να αμφισβητήσει ευθέως την νομιμότητα της ηγεσίας του. Επίσης, λόγω της έλλειψης ελευθερίας, η λανθασμένη απόφαση της ηγεσίας μεταφέρεται αυτούσια στην κοινωνία, ενώ η εικόνα της κοινωνίας μεταφέρεται διαστρεβλωμένη στην ηγεσία. Στα αυταρχικά καθεστώτα ανθούν η δουλοπρέπεια και η αυλοκολακεία. Ο επιτελής δηλαδή που κανονικά πρέπει να εκφράσει την άποψή του γίνεται ένα απλό πειθήνιο όργανο της ηγεσίας.

Ας δούμε τώρα τις ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ όχι μόνο είναι ναυτοκρατορία αλλά παράλληλα είναι και ηπειρωτική δύναμη με ένα εξαιρετικό στρατηγικό βάθος. Απολαμβάνουν την απομόνωσή τους, δεν έχουν δημογραφικό πρόβλημα (όπως για παράδειγμα η Ρωσία), είναι ενεργειακά αυτάρκεις, ενώ διαθέτουν ένα σύμπλεγμα συμμαχιών που συντελούν στην ανάσχεση (containment) τόσο της Ρωσίας όσο και της Κίνας. Παράλληλα, διαθέτουν ένα εξελιγμένο πολιτειακό σύστημα, ενώ έχουν επιτυχώς προχωρήσει στην δημιουργία του αμερικανικού έθνους (σε αντίθεση με την Ευρώπη).

Η οικονομική αυτάρκεια των ΗΠΑ ενδέχεται να είναι αυτό το στοιχείο που θα κρίνει το παγκόσμιο παιχνίδι δεδομένων των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι δύο κυριότεροι αντίπαλοί τους.

Η Κίνα δίνοντας πολύ μεγαλύτερη σημασία στις κυβερνητικές και εμπορικές επενδύσεις από την κατανάλωση, που είναι ο κινητήριος μοχλός της οικονομικής μεγέθυνσης, τορπιλίζει την οικονομία της. Μετά την οικονομική κρίση του 2008, η Κίνα έδωσε μεγάλο βάρος σε επενδύσεις σε εγχώριες υποδομές και ανάπτυξη ακινήτων. Η αγορά ακινήτων αντιπροσωπεύει πλέον το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της χώρας. Με το κατά κεφαλήν εισόδημα να είναι εξαιρετικά χαμηλό και τις τιμές να ανεβαίνουν, επήλθε η χρεωκοπία κατασκευαστικών εταιρειών (Evergrande) και η ύπαρξη πόλεων φαντασμάτων.

Στα τέλη του 2023, το χρέος της Κίνας ήταν τριπλάσιο από την οικονομική παραγωγή, ενώ το κινεζικό χρηματιστήριο από το 2022 ευρίσκεται σε ελεύθερη πτώση, έχοντας απώλειες δύο τρισεκατομμυρίων δολαρίων (Nicole Narea,”China’s new economic growth plan isn’t really a plan at all”, Vox, Mar 6, 2024). Η Κίνα “τεντώνει” την οικονομία της προκειμένου να εξάγει όσο το δυνατόν περισσότερα προϊόντα, την στιγμή που η Δύση προσπαθεί να μειώσει την εξάρτησή της από αυτήν για τους γνωστούς γεωπολιτικούς λόγους. Τα πράγματα γίνονται χειρότερα με την Κίνα να είναι αναγκασμένη να εισάγει τεράστιες ποσότητες ενέργειας (μαζούτ, γαιάνθρακες, υγρά καύσιμα κ.α.) καθώς και τροφίμων (Zongyuan Zoe Liu, China Increasingly Relies on Imported Food. That’s a Problem. Council on Foreign Relations, Jan 25, 2023). Επιπρόσθετα ο πληθυσμός της Κίνας αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα γήρανσης.

Η Ρωσία εξουθενώνεται οικονομικά και δημογραφικά από τον συνεχή πόλεμο στην Ουκρανία. Είναι βέβαιο ότι με τις γενιές που χάνονται, η μείωση του πληθυσμού θα είναι τόσο κρίσιμη που πιθανώς η Ρωσία να αναγκαστεί να περιοριστεί στα ευρωπαϊκά εδάφη, αυτά που ήλεγχε ο Ιβάν ο Τρομερός.

Ποιό είναι το πρόβλημα που οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν; Το πρόβλημα των ΗΠΑ δεν είναι ο εξωτερικός ανταγωνισμός αλλά οι εσωτερικές κοινωνικές αντιθέσεις. Κατ’ αρχάς, τα τελευταία χρόνια αλλάζει ο πληθυσμιακός χαρακτήρας του κράτους. Ο ισπανόφωνος πληθυσμός των ΗΠΑ έφθασε το 2020 τα 62,1 εκατομμύρια και πλέον αποτελεί την δεύτερη φυλετική ομάδα στο κράτος μετά τους λευκούς, έχοντας ξεπεράσει τους Μαύρους Αμερικανούς (πηγή). Οι ισπανόφωνοι αυτοί, ευτυχώς για τις ΗΠΑ, δεν έχουν αναπτύξει κάποιου είδους εθνική συνείδηση και αφομοιώνονται, εν τούτοις, υπάρχει το ερώτημα το πώς θα αλλάξει η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ με αυτήν την υπαρκτή κοσμογονία.

Παράλληλα οι οικονομικές ανισότητες μαστίζουν τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το οικονομικό χάσμα τόσο μεταξύ των λευκών και των άλλων φυλετικών ομάδων, όσο και μεταξύ των Αμερικανών που κατοικούν στις εσωτερικές Πολιτείες με αυτούς που κατοικούν στα παράλια, μεγαλώνει. Ο κατασκευαστικός τομέας των ΗΠΑ συρρικνώνεται, ενώ μειώνεται και η αγροτική παραγωγή.  Η παραγωγικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων αυξήθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από τα μέσα του 20ού αιώνα έως τα τέλη του 20ού αιώνα, όταν η παραγωγικότητα άρχισε να σταματά (πηγή). Από το 1986 έως το 2018 περίπου 30 εκατομμύρια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης εγκαταλείφθηκαν (πηγή). Όλα αυτά τα παρήγαν οι Αμερικάνοι των εσωτερικών Πολιτειών.

Εν αντιθέσει, οι Πολιτείες της Ανατολικής Ακτής συνεχίζουν να αναπτύσσονται με δραστηριότητες που άπτονται του εμπορίου, των υπηρεσιών, των νέων τεχνολογιών και φυσικά της θαλάσσιας οικονομίας. Στην Δυτική Ακτή, η Πολιτεία της Καλιφόρνια, αν ήταν ανεξάρτητο κράτος, όσο αφορά το ΑΕΠ για το 2024, θα ήταν η πέμπτη οικονομία του πλανήτη πίσω από την Ιαπωνία αλλά μπροστά από την Ινδία. Άλλως τε η Silicon Valley αποτελεί το μέρος που έχουν την έδρα τους οι πιο πολύτιμες εταιρείες τεχνολογίας όπως η Apple, η Alphabet και η Nvidia.

Αυτό το οικονομικό χάσμα μεταξύ κέντρου και ακτών οδήγησε σε πόλωση τα δύο κόμματα των ΗΠΑ. Σε τέτοιες καταστάσεις η συνωμοσιολογία επικρατεί, ενώ το πολιτικό σύστημα οδηγείται σε υπαρξιακή κρίση. Όλος ο δυτικός κόσμος έβλεπε το αμερικανικό πολιτικό σύστημα ως παράδειγμα σταθερότητας των δημοκρατικών θεσμών. Για το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ η αμφισβήτηση της εγκυρότητας των αποτελεσμάτων των εκλογών ήταν ένα μεγάλο πλήγμα. Κανένας πολιτικός μέχρι τον Τραμπ δεν είχε τολμήσει να αμφισβητήσει τα εκλογικά αποτελέσματα. Κανένας πολιτικός μέχρι τον Τραμπ δεν τόλμησε να υποκινήσει όχλο να εισβάλει σε κυβερνητικό κτήριο αμφισβητώντας την εγκυρότητα του εκλογικού αποτελέσματος.

Οι ΗΠΑ εν κατακλείδι δεν έχουν να φοβηθούν κανέναν εξωτερικό αντίπαλο. Το πρόβλημα είναι μέσα τους και για χάρη όλης της Δύσης, θα πρέπει να το λύσουν.

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog