3-5-2024

Γράφει ο Στέφανος Σκαρμίντζος, Ιστορικός, MA Military History

Παρ’ όλο που πολλά έχουν γραφτεί για την άλωση της Πόλης το 1453, ο στρατός των πολιορκητών είναι άγνωστος στο ευρύ κοινό. Ο σουλτάνος Μωάμεθ ευτύχησε να κληρονομήσει από τους προκατόχους του ένα οργανωμένο κρατικό μόρφωμα και έναν πειθαρχημένο στρατό. Αν δεν τα είχε στη διάθεσή του αυτά, δεν θα τα είχε καταφέρει να γίνει ο πραγματικός θεμελιωτής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Μπορεί ο πρώτος γνωστός πρόγονος του Σουλτάνου, ο Οσμάν να μην διέφερε, τουλάχιστον αρχικά, από ένα τυπικό ηγέτη Τουρκομάνων επιδρομέων από την στέπα που χρησιμοποιούσαν την υιοθέτηση το Ισλάμ ως δικαιολογία για διαρπαγή αλλά οι απόγονοί του έκριναν ότι έπρεπε να εξελιχθούν για να ανέλθουν.

Ο γιός του Οσμαν, Ορχάν έκανε χρήση των βυζαντινών υποδομών για να οπλίσει καλύτερα τους  άτακτους έφιππους επιδρομείς του και για να αποκτήσει αξιόπιστο πεζικό από τους εξισλαμισμένους αγρότες της Ανατολίας για να εκπολιορκεί  οχυρωμένες πόλεις. Είχε την πολιτική οξύνοια να ζητήσει  σε γάμο την κόρη του συναυτοκράτορα Καντακουζηνού ως αντάλλαγμα για την στρατιωτική του βοήθεια κατά των αντιπάλων του. Ετσι θεμελίωσε μελλοντική δυναστική απαίτηση των Οθωμανών στο θρόνο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας!

Ο διάδοχός του Μουράτ Α’ που είχε επίσης Ελληνίδα μητέρα μη έχοντας  αρκετά κονδύλια για να αγοράζει σκλάβους για το στρατό (μαμελούκους), οργάνωσε το τάγμα των Γενιτσάρων με την υποχρεωτική στρατολόγηση χριστιανοπαίδων. Η κατάληψη της Αδριανούπολης με τα οργανωμένα πρώην βυζαντινά οπλοποιεία της εξασφάλισε την δυνατότητα βαρύτερα θωρακισμένων πεζών και ιππέων.

Ο επίσης γιος Βυθινής Ελληνίδας Βαγιαζήτ σταθεροποίησε τις οθωμανικές κτήσεις στην Ευρώπη και διαίρεσε διοικητικά και στρατιωτικά το κράτος σε πασαλίκι της Ρουμέλιας (ευρωπαϊκές επαρχίες ) και πασαλίκι τα Ανατολίας αντιγράφοντας ουσιαστικά την βυζαντινή στρατιωτική διαίρεση στις Σχολές ανατολής και Δύσης Το έργο του φάνηκε από την αντοχή που επέδειξε το κράτος του μετά την καταστρεπτική ήττα από τους Μογγόλους  το 1402.

Η περίοδος τη Οθωμανικής Μεσοβασιλειας με τις δυναστικές συγκρούσεις έχει θέσει ερωτηματικά για την πραγματική καταγωγή του σουλτάνου Μωάμεθ, διαδόχου του Μουράτ Β, ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής του Οθωμανικού πυροβολικού που έδειξε τα δόντια του συντρίβοντας την βυζαντινή άμυνα στο Εξαμίλι.

Ο Μωάμεθ Β που περιγράφεται σαν παιδί βιβλιοφάγος γνώριζε ότι η πρώτη επιτυχής άλωση της Πόλης από τους Φράγκους είχε γίνει  από τα θαλασσινά τείχη. Αυτό εξηγεί την απόφασή του να διαθέσει κονδύλια για να μετατρέψει τους μικρασιάτες μουσουλμάνους πειρατές σε οργανωμένο ναυτικό. Ο έστω και μικρός στόλος των Βυζαντινών τον εμπόδιζε να μπει βιαίως στον Κεράτιο κόλπο και οι ελαφρά οπλισμένοι πειρατές δεν μπορούσαν να νικήσουν τους βαρύτερα οπλισμένους Βυζαντινούς και Δυτικούς πεζοναύτες. Βέβαια, ή διόλκηση των οθωμανικών πλοίων δια ξηράς άλλαξε τα δεδομένα και ίσως οι Οθωμανοί ναυτικοί να διέρρηξαν την άμυνα πριν την έκβαση της μάχης στα Θεοδοσιανά τείχη.

Από την εποχή του πατέρα του, ο Μωάμεθ διέθετε βαρύ ιππικό από τιμαριώτες (σπαχήδες) που δεν μπορούσαν να κληροδοτήσουν το τιμάριο τους και τό έχαναν αν δεν συνεισέφεραν στην πολεμική προσπάθεια των σουλτάνων (αντιγραφή της βυζαντινής πρόνοιας). Αν και θωρακισμένοι η πανοπλία τους ήταν ελαφρότερη από των Δυτικών ομολόγων τους γι αυτό εκτός της λόγχης και του ξίφους έφεραν πολεμικό ρόπαλο (τοπούζ) η πολεμικό πέλεκυ (μπαλτά). Μάζες  άτακτων Τουρκομάνων και Τατάρων  ιπποτοξοτών στρατολογούνταν ως ελαφρό ιππικό (ακιντζήδες). Το ηθικό τους ήταν καλό γιατί αν διακρίνονταν θα προαγόντουσαν σε τιμαριούχους σπαχήδες.

Το παλιό εθελοντικό πεζικό από μουσουλμάνους ή εξισλαμισμένους κατοίκους των επαρχιών (yaya) αντικαταστάθηκε από την υποχρεωτική στράτευση ενός ποσοστού των ανύπαντρων μουσουλμάνων αντρών κάθε περιφέρειας για να περιοριστεί η υποχρέωση του κράτους στις οικογένειες των πεσόντων. Επίλεκτοι όμως του στρατού ήταν οι Γενίτσαροι που πολεμούσαν  με λογχες και μεγάλους πελέκεις. Ο Μωάμεθ μετέτρεψε το 1/5 από αυτούς σε χειριστές αρκεβούζιων και ίσως πειραματίστηκε με την εκτέλεση μαζικών βολών.  Αν πιστέψουμε τον Χαλκοκονδύλη δεν ήταν όλοι εξισλαμισμένοι εκείνη την εποχή.

Η εφαρμογή της χρήσης χριστιανών υποτελών ή και συμμάχων όπως έκαναν άλλοτε οι μουσουλμάνοι της Ισπανίας αλλά και η κατάληψη της  Βοσνίας και υποταγής της Σερβίας από τον πατέρα του, εξασφάλισαν στον νεαρό σουλτάνο Σέρβους ιππότες και μεταλλωρύχους για υπονόμευση των τειχών. Ο γερμανο –σκώτος μηχανικός του Παλαιολόγου  Ιωάννης Γκραντ όμως,  κατάφερε να εξουδετερώσει τους υπονομευτές. Οι Σέρβοι ιππότες αν και  βαριά οπλισμένοι, δεν κατάφεραν  να επικρατήσουν έναντι των Γενοβέζων του Ιουστινιάνη.

Για να αποφύγει την άσκοπη φθορά των τακτικών στρατευμάτων του, ειδικά των ακριβά συντηρούμενων βαρέων μονάδων, ο σουλτάνος στρατολόγησε μαζικά άτακτους εθελοντές που μόνο σκοπό είχαν την λεηλασία. Εκτός από τους μουσουλμάνους που δικαιολογούσαν της διαρπαγή ως «ιερό πόλεμο» περιελάμβαναν κάθε λογής εγκληματικό στοιχείο ανεξαρτήτως προελεύσεως. Η μοναδική τους χρήση ήταν  να θυσιάζονται απορροφώντας την φθορά των εχθρικών βλημάτων και να εξαντλούν τους αντιπάλους προετοιμάζοντας την έφοδο των τακτικών τμημάτων.

Πιθανότατα όμως, η απόφαση του σουλτάνου, εκτός από τις παραδοσιακές πολιορκητικές μηχανές, να επενδύσει σε υπερμεγέθη πυροβόλα να αποδείχτηκε σωστή. Οι συγκεντρωτικές βολές τους μάλλον μετέτρεψαν σταδιακά τα Θεοδοσιανά τείχη σε ένα κεκλιμένο επίπεδο από ερείπια το οποίο εκμεταλλεύτηκαν οι μάζες των επιτιθέμενων  για να κατακλύσουν  τους υπερασπιστές. Το μεγάλο  χρονικό του Φραντζή που μιλάει για την Κερκόπορτα έχει αποδειχθεί πως έχει υποστεί μεγάλη παραποίηση από τους μεταγενέστερους.

Πηγές

Gabor A goston, Bruce Alan Masters Encyclopedia of the Ottoman Empire Infobase Publishing, 2010

James N Tallon: “The Ottoman Armies 1290-1453”, article from Weapons and War Encyclopedia Revised Edition Volume 1. Ancient and Medieval Warfare

David Nicolle Armies of the Ottoman Turks 1300-1774 Osprey publising 1983

Οθωμανικές Βομβάρδες του 15ου αι. (Fort Nelson, Hampshire)

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog