10-3-2024
Γράφει ο Στέφανος Σκαρμίντζος, Ιστορικός, MA Military History
Το καλοκαίρι του 1825 ήταν δύσκολο για την Ελληνική Επανάσταση. Ο Ιμπραήμ πασάς για να αποφύγει τα ελληνικά πυρπολικά, αποβιβάστηκε τον χειμώνα του 1825 στο Μοριά. Τα τακτικά αιγυπτιακά στρατεύματα συνέτριψαν τα άτακτα ελληνικά τμήματα στις εκ παρατάξεως μάχες και ένα μεγάλο μέρος της Πελοποννήσου παραδόθηκε στη σφαγή και την λεηλασία. Οι Αιγύπτιοι ανέμεναν ενισχύσεις για να ολοκληρώσουν την συντριβή των επαναστατών.
Στις 14 Ιουλίου του 1825, ο πρόκριτος των Υδραίων Λάζαρος Κουντουριώτης έλαβε από την Αλεξάνδρεια μία ανώνυμη επιστολή που τον πληροφορούσε ότι ο αιγυπτιακός στόλος είχε συγκεντρωθεί στον λιμένα της πόλης για επισκευές καθώς και για να συνοδεύσει μεταγωγικά που θα ενίσχυαν τον Ιμπραήμ με 10000 νέους στρατιώτες. Από το ύφος της επιστολής συνάγεται ότι ο συντάκτης είχε παρακολουθήσει προσεκτικά τις αιγυπτιακές προετοιμασίες και παράλληλα είχε αναλύσει το επίπεδο ασφαλείας των σταθμευμένων δυνάμεων. Επίσης οι προτάσεις του για την πρέπουσα ναυτική δύναμη κρούσης και τον βέλτιστο χρόνο προσέγγισης κι εξαπόλυσης της επιχείρησης μαρτυρά στρατιωτική εκπαίδευση και ναυτική εμπειρία. Ασκείται ακόμη έμμεση ψυχολογική πίεση από τον συντάκτη κεντρίζοντας το ανδρικό φιλότιμο, των ούτως ή άλλως συχνά παράτολμων πυρπολητών που ήδη έχαιραν της εκτίμησης των συμπατριωτών τους. Λογικό είναι να αναρωτηθεί κάποιος σχετικά με το ποιός ήταν ο συντάκτης της επιστολής και τί συμφέροντα εκπροσωπούσε, δεδομένου ότι τα λόγια της επιστολής σκιαγραφούν έναν άνθρωπο με χαρίσματα ηγήτορα.
Εκείνη την περίοδο ο ηγέτης της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλι είχε αναδιοργανώσει το στρατό και το ναυτικό του με Γάλλους βετεράνους των ναπολεόντειων πολέμων που ήταν εξόριστοι βοναπαρτιστές. Γεγονός που μάλλον επέσυρε τις ανησυχίες της Ιεράς Συμμαχίας. Ο Μωχάμετ Άλι εκμεταλλευόμενος επίσης την ειρήνη που επικράτησε στην Μεσόγειο με το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, έστελνε μεγάλες ποσότητες βαμβακιού στην γαλλική βιομηχανία (οι επίσημες ωστόσο οικονομικές συνθήκες με την Γαλλία υπογράφτηκαν από το 1831 και μετά). Την εποχή που το βαμβάκι ήταν τόσο πολύτιμο -μάλιστα αποκαλείτω βασιλεύς βάμβαξ– και η Εταιρεία των Ανατολικών Ινδιών σχεδόν μονοπωλούσε το εμπόριο του ινδικού βαμβακιού, αυτό το ανταγωνιστικό προϊόν δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητο.
Αντίπαλοι: Ελληνική μοίρα, υπό τον πλοίαρχο Ε. Τομπάζη, διεξάγει επιδρομή εναντίον του αγκυροβολημένου στην Αλεξάνδρεια Αιγυπτιακού Στόλου (8 φρεγάτες, 5 κορβέτες, 32 πάρωνες και περίπου 10 φορτηγά). Ο Ελληνικός Στόλος αποτελείται από: 2 πλοία συνοδά (Θεμιστοκλής με κυβερνήτη τον Α. Ραφαλιά και Επαμεινώνδας με κυβερνήτη τον Αντ. Κριεζή) και 3 πυρπολικά (κυβερνήτες Κανάρης, Μπούτης ή Θεοφάνης και Βώκος).
Σ/1: Ο εντός του λιμένος αγκυροβολημένος Αιγυπτιακός Στόλος σε πυκνή διάταξη.
Μ: Ο γαλλικός πάρων Μέλισσα.
Ε/1: Η ελληνική ομάδα συνοδείας πλέει βόρεια του λιμένος Αλεξανδρείας.
Π/1: Η πλεύση της ομάδος των πυρπολικών προς την είσοδο του λιμένος, το απόγευμα της 29ης Ιουλίου 1825.
α,β,γ,δ,ε,στ: Διαδοχικές θέσεις του πυρπολικού του Κανάρη. Συγκεκριμένα:
α:το πυρπολικό με υψωμένη την ρώσικη σημαία και το σήμα αιτήσεως πλοηγού προ της εισόδου του λιμένος, περί 5ην απογευματινή
β:το πυρπολικό παραλαμβάνει τον πλοηγό και κινείται προς τα εσωτερικά του λιμένος διαπλέοντας τα ρηχά
γ: ο Κανάρης φυλακίζει τον πλοηγό και αναλαμβάνει την διακυβέρνηση του πυρπολικού
δ: ο Κανάρης εξαπατά αιγυπτιακή φυλακίδα και διευθύνει το πυρπολικό εναντίον μιας μεγάλης εχθρικής φρεγάτας
ε: ο Κανάρης υποστέλλει την ρωσική σημαία, υψώνει την ελληνική, βάζει φωτιά στο πυρπολικό του και έτσι καιόμενο το κατευθύνει προς τον στόχο. Λόγω της άπνοιας όμως αυτό πλέει ανεξέλεγκτα στο μέσο του Αιγυπτιακού Στόλου προκαλώντας σύγχυση και ταραχή στον εχθρό
στ: ο Κανάρης επιβαίνει της λέμβου του πυρπολικού μαζί με το πλήρωμα και κινείται προς την έξοδο του λιμένος υπό τα πυρά του γαλλικού πάρωνα Μελίσσα και του πυροβολείου Ρας- Ελ-Ντιν. Παράλληλα την λέμβο του Κανάρη την καταδιώκει ένας αιγυπτιακός πάρωνας. Τελικά ο Κανάρης καταφέρνει ν’ ανέβει στο πυρπολικό του Βώκου.
Π/2: Η ομάδα των πυρπολικών επιστρέφει στα ελληνικά συνοδά πλοία, τα οποία διαδρομούσαν βορείως του λιμένος. Η ελληνική μοίρα απομακρύνεται προς τα βορειοανατολικά.
Α: Ο αιγυπτιακός πάρων εξέρχεται του λιμένος και διατηρεί επαφή με την απομακρυνόμενη ελληνική μοίρα όλη τη διάρκεια της νύχτας.
Ε/2: Η θέση της ελληνικής μοίρας το πρωί της 30 Ιουλίου.
Σ/2: Αιγυπτιακή μοίρα αποτελούμενη από 8 πολεμικά υπό την αρχηγία του ίδιου του αντιβασιλέα
Μωχάμετ Άλυ καταδιώκει ανεπιτυχώς την ελληνική μοίρα επί ένα τριήμερο.
Ο ισχυρισμός ότι την επιστολή την έγραψε ο Ιταλός φιλέλληνας Giusti δεν στέκει. Αλλωστε δεν υπάρχει μαρτυρία ότι είχε πάει στην Αίγυπτο. Το λόγιο ύφος της επιστολής μπορεί άνετα να υποκρύπτει κάποιον πλοίαρχο των φρεγατών της Βρετανικής Εταιρίας των Ανατολικών Ινδιών καθώς η Εταιρεία διέθετε στόλο για να υπερασπίζει τα εμπορικά της πλοία. Αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να έχει πάει στη Αλεξάνδρεια ως έμπορος και να παρακολουθούσε λεπτομερώς τα τεκταινόμενα εκεί. Η Βρετανία άλλωστε είχε αναγνωρίσει τους Ελληνες ως εμπολέμους, άρα μια ελληνική επιτυχής επίθεση κατά των Αιγυπτίων υποτελών του Σουλτάνου μάλλον δεν θα εξέθετε την Εταιρεία.
Τελικά δύο πολεμικά πλοία υπό την διοίκηση του Ε. Τομπάζη και τρία πυρπολικά υπό την διοίκηση του Κανάρη απέπλευσαν προς Νότο. Έφτασαν το απόγευμα, ο Κανάρης κράτησε όμηρο τον πλοηγό – σύμφωνα και με σχετική παραίνεση του συντάκτη της επιστολής – αλλά ο συντονισμός δεν ήταν καλός. Μπήκε πρώτος ο Κανάρης υπό ρωσική σημαία αλλά ο άνεμος έπαψε να είναι ευνοϊκός κι το πυρπολικό πυροδοτήθηκε πρόωρα. Επικράτησε πανικός και χάος και τελικά το ναυλοχούν γαλλικό μπρίκι «Μέλισσα» άνοιξε πυρ κατά της λέμβου διαφυγής των πυρπολητών. Το ξάφνιασμα και η σύγχυση ευτυχώς επηρέασε αρνητικά την στόχευση των Γάλλων και ο Κανάρης διέφυγε. Με το στοιχείο του αιφνιδιασμού χαμένο τα υπόλοιπα πυρπολικά εγκαταλείφθηκαν και τα πληρώματά τους διέφυγαν στα πολεμικά. Παρά την απηνή καταδίωξη κατάφεραν να διαφύγουν.
Αργότερα ο ναύαρχος Δεριγνύ, επέπληξε τον κυβερνήτη του «Μέλισσα» αλλά τον υπερασπίστηκε ο Γάλλος πρόξενος στην Αλεξάνδρεια χαρακτηρίζοντας τον Έλληνα πυρπολητή «πειρατή» και λέγοντας ότι πιθανή επιτυχία της επιχείρησης θα επέφερε ανυπολόγιστη καταστροφή στο γαλλικό εμπόριο. Σε αυτό το σημείο, πιθανώς φαίνεται η επαμφοτερίζουσα πολιτική του γαλλικού θρόνου που ακροβατούσε ανάμεσα στην φιλελληνική διάθεση της κοινής γνώμης και την προστασία των γαλλικών οικονομικών συμφερόντων.
Πηγές
Κωνσταντίνος Μεταλληνός. Ο ναυτικός πόλεμος κατά την ελληνική Επανάσταση 1821-1829 Τόμος Β΄, 375.
Eφημερίς Ύδρας «ο φίλος του Νόμου» φύλλο 17 Αυγούστου 1825:
Κωνσταντίνα Αδαμοπούλου, Ιστορικό Αρχείο Μουσείο Ύδρας έκδοση του Σωματείου των Φίλων του Ιστορικού Αρχείου Μουσείου Ύδρας , Υδρα 1997
Deshpande, A. (1995), The Bombay Marine: Aspects of Maritime History 1650-1850. Studies in History, 11(2), 281-301.
Revue des Deux Mondes (online Αρχειο)
Η φρεγάτα Ελλάς του Μιαούλη και οι ναυαρχίδες των τριών Μεγάλων Δυνάμεων στην Ναυμαχία του Ναβαρίνου (υδατογραφία, Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο)
Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog
DIPLOMATIC POINT 