15-2-2024

Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας, Ιστορικός-Συγγραφέας

“Εμείς δεν θα χρησιμοποιήσομε ωραίες φράσεις, υποστηρίζοντας με πολλά λόγια, που δεν πρόκειται να πείσουν κανένα, ή ότι την ηγεμονία μας αποκτήσαμε δικαίως, λόγω του ότι νικήσαμε τους Πέρσες ή ότι επιδιώκομε την επανόρθωση αδικιών, οι οποίες έγιναν εις βάρος μας. Ζητούμε όμως και από σας να μη νομίσετε ότι θα μας πείσετε, ισχυριζόμενοι ή ότι ως άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν λάβατε μέρος εις τον πόλεμο παρά το πλευρό μας, ή ότι δεν μας προξενήσατε κανένα κακό. Νομίζουμε, αντιθέτως, ότι επιβάλλεται να επιδιώξομε, και σεις και εμείς, εκείνο που θεωρούμε αληθινά κατορθωτό, αφού, πραγματικά, και οι δύο γνωρίζομε ότι κατά τη συζήτηση των ανθρωπίνων πραγμάτων, το επιχείρημα της δικαιοσύνης έχει αξία μόνο μεταξύ ίσων, ότι, όμως, ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο ασθενής παραχωρεί ό,τι του επιβάλλει η αδυναμία του” (μτφρ. Ελευθέριος Βενιζέλος).

Τα παραπάνω λόγια είναι η απάντηση των Αθηναίων στους Μηλίους και δεικνύουν την ουσία της αυτοκρατορικής πολιτικής. Οι Μήλιοι ευρίσκονταν στο μέσο ακριβώς της αθηναϊκής ηγεμονίας και για τους Αθηναίους δεν ήταν καν ανεκτή η ουδετερότητα. Η γεωγραφική τοποθέτηση είναι σημαντική για πολλούς λόγους και κυρίως για το φαντασιακό μιας μεγάλης δύναμης. Μια αυτοκρατορία δεν μπορεί να δεχθεί ότι σε μια περιοχή του ενδιαφέροντός της αποτυγχάνει. Τα παραδείγματα πάμπολλα:

Ο ίδιος ο Περικλής παρακινεί τους Αθηναίους στο να επεκτείνουν την αυτοκρατορία τους γιατί αλλιώς θα αρχίσουν αργά να φθίνουν. Υπάρχουν όμως και πιο σύγχρονα και μάλιστα σχετιζόμενα με την χώρα μας. Στην εποχή του Όθωνα, ο πρέσβης της Μ. Βρετανίας Sir Edmund Lyons θα δηλώσει ειλικρινώς ότι “η Ελλάδα μπορεί να είναι αγγλική ή ρωσική• ρωσική αποκλείεται να είναι”. Η Μ. Βρετανία στην υπόθεση Πατσίφικο αντιδρά ακραία βίαια, σχεδόν υπαρξιακά. Στον Κριμαϊκό Πόλεμο που ακολούθησε (1853 – 1856), οι Αγγλογάλλοι υπαρξιακά κατέλαβαν την Αθήνα.

Στο χάρτη εικονίζονται η Αθηναϊκή Ηγεμονία (με κίτρινο) και η Πελοποννησιακή συμμαχία (με κόκκινο). Création personnelle avec Adobe Illustrator (données basées sur E. Lévy, La Grèce au Ve siècle, Paris, 1995).

Και η επέκταση των αυτοκρατοριών; σε αυτήν υπάρχει ένα όριο, ένα όριο που τελικά καθορίζεται από ζητήματα οικονομίας, διοικητικής μέριμνας, κοινωνικής σύνθεσης και φυσικά γεωγραφίας. Θα μπορούσαν οι Αθηναίοι να επικρατήσουν στην Σικελία; θα μπορούσε η Ελλάδα να νικήσει στην Μ. Ασία; Ίσως, αν υπήρχαν λιγότερα κρούσματα αβελτηρίας στην ηγεσία. Θα μπορούσε να κρατηθεί η ισχύς τους εκεί; αμφίβολο. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και η Βρετανική πώς τα κατάφεραν; και τα δύο μορφώματα το κατάφεραν σε βάθος χρόνου και με πολλούς μετασχηματισμούς στην δομή τους.

Οι υπερδυνάμεις προφανώς και μπορούν να επιχειρούν πολύ μακριά από το κέντρο τους. Η υποστήριξη των επιχειρήσεων και η λυσιτελής κατάληξή τους όμως, προυποθέτουν σαφείς καθορισμένους αντικειμενικούς σκοπούς, συγκέντρωση δυνάμεων αλλά και ευελιξία και τέλος πρόβλεψη ταχείας απεμπλοκής. Δεν αποτελεί νίκη το να κρατάς εδάφη με συνεχή παρουσία στρατευμάτων που καταναλώνουν ανθρώπινους και υλικούς πόρους προκαλώντας την ανάλογη δυσφορία στην μητρόπολη.

Και κάτι τελευταίο• η ύπαρξη διπλωματίας έχει νόημα, όταν μπορούν και οι δύο πλευρές να παρουσιάσουν το αποτέλεσμα ως νίκη στους λαούς τους. Όταν το ζήτημα γίνεται υπαρξιακό, κάποιος θα πρέπει να σκύψει το κεφάλι με πόλεμο ή με… φιάσκο. Στην Γιάλτα μοιράστηκε ο κόσμος ουσιαστικά σε χώρες της ακτογραμμής και της ενδοχώρας. Για την Ευρωπαική Ένωση  ένα μπορεί να λεχθεί: χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να εξελιχθεί σε σημαντικό γεωπολιτικό παίκτη.

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog