8-2-2024

Η Κρίση των πυραύλων της Κούβας ήταν από τις μεγαλύτερες της ψυχροπολεμικής περιόδου. Στο ακόλουθο κείμενο ο γνωστός Ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας μας παραθέτει την δική του ματιά στα γεγονότα της εποχής.

Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας, Ιστορικός-Συγγραφέας

Η κρίση ξεκίνησε όταν ένα U2 αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος, φωτογράφισε την Κούβα και αποκάλυψε την ύπαρξη βάσεων εκτόξευσης πυραύλων. Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζων Φιτζέραλντ Κένεντι σε διάγγελμα του μίλησε για κίνδυνο επικείμενου πυρηνικού πολέμου, ενώ παράλληλα ανακοίνωσε ότι το αμερικανικό πολεμικό ναυτικό θα απέκλειε ναυτικά την Κούβα προχωρώντας σε κατάσχεση όπλων που ενδεχομένως θα προσπαθούσαν να μεταφέρουν σοβιετικά σκάφη.

Αφού οι Αμερικάνοι είχαν στα χέρια τους το ατομικό όπλο, ήταν θέμα χρόνου να το αποκτήσουν και οι Σοβιετικοί, πράγμα που έγινε το 1949.  Τα διδάγματα του Αμερικανού διπλωμάτη George Frost Kennan (1904 – 2005) περί κομμουνιστικού διεθνικού ποταμού που έπρεπε να ανασχεθεί ακούγονταν τότε πολύ πειστικά. Η ανάσχεση (containment) του κομμουνιστικού κινδύνου έγινε κεντρικό σημείο της αμερικανικής πολιτικής. Σταδιακά εγκαταστάθηκε στον πλανήτη η ισορροπία του τρόμου. Στην αμερικανική πολιτική επικράτησε το στρατηγικό δόγμα του M.A.D. (Mutual assured destruction ή mutually assured destruction), το οποίο σε απλά λόγια σήμαινε ότι οι Η.Π.Α. θα έπρεπε να διαθέτουν τόσα πυρηνικά ώστε να μπορούν να πλήξουν ανταποδοτικά και ολοκληρωτικά την Σοβιετική Ένωση σε περίπτωση πυρηνικής επίθεσης της τελευταίας. Ήταν ένα ακραίο σύστημα αποτροπής.

Οι Αμερικάνοι είχαν προσπαθήσει να φτιάξουν μια πυρηνική ασπίδα περικυκλωσης της ΕΣΣΔ, προκαλώντας τις έντονες αντιδράσεις των Σοβιετικών. Είχαν εγκατασταθεί πυρηνικοί πύραυλοι στην Ιταλία, στην Μ. Βρετανία και στην Τουρκία. Και στην Ελλάδα ξεκίνησε η συζήτηση για εγκατάσταση πυραύλων μέσου βεληνεκούς. Με αυτή την αφορμή ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, τον Αύγουστο του 1961 απείλησε ανοικτά την Ελλάδα με στρατιωτική επέμβαση λέγοντας χαρακτηριστικά πως «θα κάνει την Ακρόπολη ερείπια».

Οι σχέσεις των δύο Υπερδυνάμεων είχαν οδηγηθεί σε ένταση το 1960 παρ’ όλο που διαφαινόταν μια προοπτική ύφεσης. Η αποχώρηση του J.F. Dulles από τις εξωτερικές υποθέσεις των ΗΠΑ, οδήγησε στην επίσκεψη του Σοβιετικού ηγέτη N. Khrushchev (Νικίτα Σεργκιέγιεβιτς Χρουστσόφ) στις Ηνωμένες Πολιτείες δημιουργώντας ένα ήπιο κλίμα που πιθανώς να οδηγούσε σε μία πρώιμη περίοδο ύφεσης.

Ο Ντε Γκωλ ανέλαβε το 1960 να φιλοξενήσει στο Παρίσι τη Διάσκεψη Κορυφής που θα επισφράφιζε το ήπιο κλίμα που είχε δημιουργηθεί. Η Διάσκεψη έληξε ουσιαστικά την ημέρα των μεγαλόπρεπων εγκαινίων της (16 Μαΐου) καθώς ο Χρουστσόφ μίλησε για τις συνεχείς κατασκοπευτικές επιχειρήσεις των αμερικανικών αεροσκαφών Lockhead U -2 πάνω από το σοβιετικό έδαφος απαιτώντας εξηγήσεις από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Eisenhower. O Macmillan αλλά ιδιαίτερα ο Γάλλος Πρόεδρος προσπάθησαν να εξομαλύνουν το ταραγμένο κλίμα. Ο Eisenhower συμφώνησε να αναγγείλει τη ματαίωση μελλοντικών πτήσεων αλλά όχι να δώσει ηθική ικανοποίηση για τη δραστηριότητα των U-2 στον Χρουστσόφ με συνέπεια την οργισμένη αποχώρηση του τελευταίου.

Πολλά συνέβαιναν με γρήγορη ταχύτητα. Η κρίση του Βερολίνου, ο Σπουτνικ, ο πόλεμος του Βιετνάμ και οι προσπάθειες της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας να ανακτήσουν την παλαιά τους αίγλη θα οδηγήσουν σε μια σταδιακή αναδίπλωση της αμερικάνικης πολιτικής. Η παραπάνω διάσκεψη του 1960 ήταν μια απτή πραγμάτωση αυτής της αναδίπλωσης την οποία μάλιστα είχε χαιρετίσει ο Σοβιετικός ηγέτης Χρουστσόφ ως «την αυγή της ύφεσης», με αποτέλεσμα πολλοί να αρχίσουν να συζητούν για το επικείμενο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Στην Σοβιετική Ένωση από την άλλη ο Χρουστσόφ προωθούσε την λεγόμενη “αποσταλινοποιηση” στα εσωτερικά πολιτικά πράγματα, ενώ προσπαθούσε να στρέψει την παραγωγή της χώρας στα καταναλωτικά αγαθά.

Aποσταλινοποίηση αποκαλείται η φιλελευθεροποίηση του καθεστώτος της ΕΣΣΔ μετά το θάνατο του Ιωσήφ Στάλιν. Πρόκειται για μία αμφιλεγόμενη ως προς τις μεθόδους και τα αποτελέσματά της διαδικασία, η οποία έχει ταυτιστεί ιστορικά με τον Νικίτα Χρουστσόφ και την ομιλία του «Περί της προσωπολατρίας και των συνεπειών της» στο 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης. Συχνά περιγράφεται λανθασμένα ως αποσταλινοποίηση το σύνολο της πολιτικής του Χρουστσιόφ, η οποία περιελάμβανε επίσης αναθέρμανση των σχέσεων με τη Δύση, στροφή της έρευνας σε ειρηνικές επενδύσεις, αναδιάρθρωση του βιομηχανικού και αγροτικού τομέα. Αν και όλα αυτά τα κομμάτια είναι διαλεκτικά δεμένα μεταξύ τους, η αποσταλινοποίηση ως έννοια αφορά την αποκατάσταση των βασικών δικαιωμάτων έκφρασης και στον περιορισμό της καταστολής των αντιφρονούντων.

Επιστρέφοντας στην Κρίση των Πυραύλων, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Νικίτα Χρουστσόφ αναφέρθηκε σε παραβίαση του διεθνούς δικαίου ανταποδίδοντας και τις προειδοποιήσεις-απειλές, ζητώντας από την αμερικανική ηγεσία να αποχωρήσει, προτείνοντας αμοιβαία υποχώρηση, της ΕΣΣΔ από την Κούβα και των ΗΠΑ από Ευρώπη και Ασία.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Σίθου Ου Θαντ (U Thant, Παντανάβ, 22 Ιανουαρίου 1909 – Νέα Υόρκη, 25 Νοεμβρίου 1974, καταγωγή από Βιρμανία), παρεμβαίνει προσωπικά: στέλνει μηνύματα στον Τζων Κένεντι και στο Νικίτα Χρουστόφ και συναντά τους εκπροσώπους των δύο μερών. Στις 28 Οκτωβρίου, ανακοίνωσε ότι η εγκατάσταση των πυραύλων στην Κούβα θα σταματούσε, ενώ οι ήδη εγκατεστημένοι πύραυλοι θα επέστρεφαν στη Σοβιετική Ένωση. Σε αντάλλαγμα, ο Κένεντι δεσμεύτηκε πως οι Η.Π.Α. δεν θα εισέβαλαν στην Κούβα, ενώ παράλληλα, αποδέχθηκε μυστικά την απομάκρυνση των αμερικανικών πυραύλων που βρίσκονταν σε τουρκικό έδαφος.

Και αυτή η κρίση επαληθευσε το δόγμα του Kenneth Waltz: το διπολικο σύστημα είναι πιο σταθερό από το πολυπολικο. Αποδείχθηκε ότι παρά την κρίση οι δύο Υπερδυνάμεις τελικά συνεννοηθηκαν και κατέληξαν σε συμβιβασμό.

Ο Κένεντι με τον Χρουστσόφ

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.blog