5-12-2023

5 Δεκεμβρίου 1941

Ξεκινά η μεγάλη σοβιετική αντεπίθεση εναντίον των γερμανικών δυνάμεων που ευρίσκονταν έξω από την Μόσχα. Ακολουθεί μια συγκριτική ανάλυση της παραπάνω πολεμικής σύγκρουσης με την α’ φάση του ρωσοουκρανικού πολέμου.

Γράφει ο Παναγιώτης Γέροντας, Ιστορικός-Συγγραφέας

Πιθανώς το πιο εντυπωσιακό – από άποψη επιχειρησιακής ανάλυσης γιατί από την ανθρωπιστική του πλευρά ήταν τραγικό – μέρος της ρωσοουκρανικής ένοπλης σύγκρουσης ήταν η α΄ φάση κατά την οποία διεξήχθηκε η ρωσική εισβολή (περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ). Και αυτή η πρώτη φάση ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή, διότι μέσα σε μερικούς μήνες μπορέσαμε να δούμε διδάγματα και δόγματα που ανάγονται στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και το πώς αυτά επηρεάζονται από την σύγχρονη τεχνολογία και τον σύγχρονο τρόπο μάχης (modern warfare). Εμφανίζονται μάλιστα αρκετές αναλογίες με την γνωστή “Μάχη της Μόσχας” και ιδαίτερα την σοβιετική αντεπίθεση που ξεκίνησε στις 5 Δεκεμβρίου 1941.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό πριν την συνέχιση της σύγκρισης να οριστεί η λεγόμενη βαθιά μάχη του σοβιετικού τρόπου μάχεσθαι. Αυτή η τακτική εξελίσσεται σε τέσσερεις φάσεις. Πρώτα τα αεροσκάφη κερδίζουν την κυριαρχία στον αέρα βομβαρδίζοντας σημαντικές θέσεις του εχθρού. Στη δεύτερη φάση διενεργούνται επιχειρήσεις που συνδυάζουν διάφορα όπλα (τεθωρακισμένα, πυροβολικό, αεροπορία) καθώς και ομάδες ατόμων με υψηλή εκπαίδευση (shock groups), με σκοπό τη δημιουργία ενός μεγάλου και ελαστικού μετώπου, το οποίο αποσυντονίζει τον εχθρό μη γνωρίζοντας το κύριο μέτωπο της επίθεσης. Στην τρίτη φάση αναλαμβάνουν οι μηχανοκίνητες μονάδες, οι οποίες έχουν ως αποστολή, να βαθύνουν το ρήγμα που έχει δημιουργηθεί στις γραμμές του εχθρού και να προχωρήσουν στα ενδότερα, και τέλος ακολουθούν οι εφεδρείες που έρχονται να παγιώσουν την κυριαρχία στις κατακτημένες περιοχές.

Στην σύγκριση των δύο πολεμικών συγκρούσεων παρουσιάζεται το περίεργο φαινόμενο οι Ρώσοι να επιχειρούν με τον ίδιο τρόπο μόνο που στην Ουκρανία διαπράττουν τα λάθη που έκαναν οι Γερμανοί το 1941. Πρώτη ομοιότητα η προσπάθεια κατάληψης της πρωτεύουσας ως αποφασιστικού κέντρου βάρους του εχθρού. Θεωρήθηκε ότι η γρήγορη κατάληψή της θα συντελούσε αποτελεσματικά στο “σπάσιμο του ηθικού” του αντιπάλου. Το 1941, οι Γερμανοί επεδίωκαν να καταλάβουν την Μόσχα, το 2022 οι Ρώσοι το Κίεβο. Οι Γερμανοί στα τέλη Οκτωβρίου του 1941 άρχισαν να αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα επιμελητείας που είχαν να κάνουν μέσα σε όλα τα άλλα και με την έλλειψη ζεστού ρουχισμού. Εν αντιθέσει με τους Γερμανούς που καθυστέρησαν σημαντικά προσπαθώντας να εξουδετερώσουν τις σοβιετικές δυνάμεις στο Λένινγκραντ και το Κίεβο, οι Ρώσοι το 2022, στέλνοντας ειδικές δυνάμεις και αλεξιπτωτιστές επιχείρησαν “με κεραυνοβόλο τρόπο” την κατάληψη σημαντικών θέσεων στο Κίεβο και στις άλλες πόλεις, με τη συνακόλουθη υποστήριξη της αεροπορίας. Παράπλευρος στόχος ήταν οι συλλήψεις του Ζελένσκι και της κυβέρνησής του, οι οποίες αν πραγματοποιούνταν, θα οδηγούσαν σε παράλυση των κέντρων διοίκησης και ελέγχου της χώρας. Αυτό δεν επετεύχθη και οι Ρώσοι αντιμετώπισαν σημαντικά προβλήματα διοικητικής μέριμνας. Σε όλους έχει μείνει χαραγμένη στην μνήμη η εικόνα των ρωσικών τανκς να έχουν ξεμείνει από καύσιμα και να ρυμουλκούνται από ουκρανικά τρακτέρ.

Οι Γερμανοί κατά την επίθεσή τους, είχαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλές γραμμές σοβιετικής άμυνας, οι Ρώσοι το 2022 είχαν να αντιμετωπίσουν πολλαπλές ουκρανικές ενέδρες αποτελούμενες ως επί το πλείστον από χειριστές javelins. Στην πρώτη περίπτωση οι σοβιετικοί μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις απώλειες “τραβώντας” εφεδρείες από την ανατολή, ενώ στην δεύτερη περίπτωση οι Ουκρανοί είχαν υπέρ τους την σχέση κόστους – ωφελείας. Αν αναλογιστούμε πόσο κοστίζει ένα τανκ και πόσο ένας πύραυλος javelin μπορούμε να αντιληφθούμε πόσο σημαντική γίνεται η παραπάνω σχέση στις πολεμικές επιχειρήσεις. Οι πύραυλοι javelin μάλιστα χτυπούν τα τανκ από πάνω που έχουν την λεπτότερη θωράκιση. Ο game changer εδώ είναι η σύγχρονη τεχνολογία που δίνει νέους τρόπους εντοπισμού των εχθρικών δυνάμεων και σχηματισμών. Η δημιουργία τεράστιων κονβόι που έπρεπε να καλύψουν εκατοντάδες χιλιόμετρα δημιουργούσε ιδανικούς στόχους ευκαιρίας για τους Ουκρανούς.

Μια άλλη σημαντική αναλογία είναι ο ρόλος που έπαιξαν οι πληροφορίες για τον αντίπαλο. Το 1941, οι Γερμανοί είχαν επαρκείς γνώσεις των σοβιετικών θέσεων στο μέτωπο αλλά είχαν υποτιμήσει την ρωσική ικανότητα συγκέντρωσης εφεδρειών. Οι Σοβιετικοί κατόρθωσαν σε βάθος χρόνου όχι μόνο να αναπλήρωνουν τις απώλειές τους σε άνδρες αλλά και τα εργοστάσιά τους να αναπληρώνουν τις τρομακτικές απώλειές τους σε τανκς και αεροσκάφη. Το 2022, οι Ρώσοι υποτίμησαν τις οργανωτικές αλλαγές στον Ουκρανικό Στρατό που έλαβαν χώρα μετά το 2014 και τον ρόλο της παλλαϊκής άμυνας.

Επιπρόσθετα, μια άλλη αναλογία είναι τα πολλαπλά μέτωπα, τα οποία δημιουργούν σύγχυση στον αντίπαλο στο να εκτιμήσει ποιά επίθεση είναι η κύρια και ποιές απλοί αντιπερισπασμοί. Το όλο θέμα συνδέεται με την κλάσική μέθοδο της παραπλάνησης (maskirovka) που έχει ως εργαλεία την στρατιωτική παραπλάνηση και την απόκρυψη δυνάμεων αλλά και προθέσεων. Οι σοβιετικοί στην γερμανική επίθεση κατάφεραν να εκπλήξουν δυσάρεστα τον εχθρό τόσο στην Μόσχα όσο και στο Στάλινγκραντ. Το 2022, οι Ρώσοι επιτέθηκαν στην Ουκρανία από όλες τις πλευρές. Τελικά, τώρα μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι Ρώσοι είχαν έναν κύριο στόχο και έναν δευτερεύοντα. Ο κύριος ήταν να καταλάβουν το Κίεβο και ο δευτερεύον να δημιουργήσουν έναν παραλιακό διάδρομο που θα ένωνε την Ρωσία με την Υπερδνειστερία.

Μοσχοβίτισες εγκαταλείπουν την πόλη (πηγή: The National WWII Museum, New Orleans).

Ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό είναι ο ρόλος του περιβάλλοντος στην μάχη. Είναι ευρέως γνωστό ότι ο “ρωσικός χειμώνας” έπαιξε έναν πολύ σημαντικό ρόλο στην ήττα των Γερμανών. Ο βαρύς χειμώνας σε συνδυασμό με τα σοβαρά προβλήματα επιμελητείας, έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στην ήττα των Γερμανών. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο όμως ήταν οι τεχνητές πλημμύρες που προκαλούσαν οι Σοβιετικοί προκειμένου να δυσχεράνουν την προσπέλαση ποταμών. Επιχείρησαν κυρίως να σπάσουν τον πάγο για να εμποδίσουν τα γερμανικά στρατεύματα και τον βαρύ στρατιωτικό εξοπλισμό να διασχίσουν τον ποταμό Βόλγα και τη δεξαμενή Ivankovo. Αυτό ξεκίνησε με την ανατίναξη του φράγματος Istra στις 24 Νοεμβρίου 1941. Στις 28 Νοεμβρίου 1941, το νερό αποστραγγίστηκε στους ποταμούς Yakhroma και Sestra από έξι δεξαμενές (Khimki, Iksha , Pyalovskoye, Pestovskoye, Pirogovskoye και Klyazma), καθώς και από τη δεξαμενή Ivankovo χρησιμοποιώντας φράγματα κοντά στην πόλη Dubna. Αυτό οδήγησε στο να βυθιστούν σχεδόν ολοκληρωτικά στα παγωμένα νερά 30 – 40 χωριά μέσα σε πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Και τα δύο ήταν αποτελέσματα της Διαταγής 0428 του Σοβιετικού Γενικού Αρχηγείου με ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1941. Οι τεχνητές πλημμύρες χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως μη συμβατικό όπλο άμεσων επιπτώσεων. Τον Ιούνιο του 2023, οι Ρώσοι ανατίναξαν τον φράγμα Kakhovka προκειμένου να πλημμυρίσουν τον Δνείπερο με σκοπό να δυσχεράνουν την προέλαση των ουκρανικών δυνάμεων.

Μια άλλη αναλογία των δύο πολεμικών συγκρούσεων είναι οι μάχες στις πόλεις. Οι Σοβιετικοί κατάφεραν να προκαλέσουν κατά τη διάρκεια αυτών μεγάλες απώλειες στους Γερμανούς και όμοια, το 2022, οι ρωσικές δυνάμεις κατέβαλαν μεγάλη και αιματηρή προσπάθεια στο να κάμψουν την ηρωική αντίσταση των Ουκρανών στην Μαριούπολη.

Ένας επίλογος που δεν είναι επίλογος…

Στις επόμενες φάσεις του πολέμου οι Ρώσοι μετέτρεψαν τον επιθετικό πόλεμο σε αμυντικό αγκιστρωμένοι πίσω από τον Δνείπερο. Παράλληλα προέβησαν σε τρομακτικές καταστροφές των υποδομών της Ουκρανίας. Ο αγώνας έχει εισέλθει σε μία κατάσταση “ισοζυγίου ανδρών” και θα νικήσει τον πόλεμο αυτός που θα έρθει δεύτερος στην φάση του να μην μπορεί να συνεχίσει τις επιχειρήσεις. Η Ουκρανία ευρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσχερή θέση καθώς η Ρωσία συνεχίζει να μεταφέρει εφεδρείες από την Ανατολή. Αντίθετα, η Ουκρανία αιμορραγεί πληθυσμιακά όχι μόνο από τις απώλειες στον πόλεμο αλλά και από τις μεταναστευτικές εκροές. Θυμίζεται εδώ ότι και στην σύγκρουση ΕΣΣΔ – ναζιστικής Γερμανίας, καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη έπαιξαν οι εφεδρείες.

Δημοσιεύεται στο methormisakathektou.politics.blog