22-9-2023

Γράφει ο Στέφανος Σκαρμίντζος, Ιστορικός, MA Military History

Με τον όρο «Ζωντανή Ιστορία» προσπαθούμε να περιγράψουμε την αναπαράσταση φάσεων της ανθρώπινης ιστορίας, κυρίως χρονικών σταθμών που βρίσκονται στη σφαίρα του παρελθόντος. Είναι ένα απόλυτα υγιές φαινόμενο που φέρνει του ανθρώπους σε επαφή με την κουλτούρα τους και τον πολιτισμό τους και δεν έχει καμία σχέση με χορούς μεταμφιεσμένων ή καρναβάλια αλλά και ούτε με θεατρικές παραστάσεις. Το ζητούμενο είναι η καλύτερη δυνατή αναπαράσταση μιας εποχής βάση των διαθεσίμων πληροφοριών και όχι θεατρικό δρώμενο «καλλιτεχνική αδεία».

Αναπαράσταση Ετρούσκων πολεμιστών στην Φλωρεντία το 1874. Η ποιότητα της αναπαράστασης είναι εκπληκτική ακόμα και για τα σημερινά δεδομένα

Η πιο παλιά αναφορά για αναπαράσταση παρελθόντος ιστορικού γεγονότος μας δίνεται από τον Πλούταρχο στην αρχαία εποχή και σχετιζόταν με την αναπαράσταση της κατάληψης της Σαλαμίνας από τους Αθηναίους ( «Σόλων» 9) Μετά από μια μακρά περίοδο απουσίας κάνει την εμφάνισή της δυναμικά το 19ο αιώνα στην Ιταλία όταν στα 1874 διοργανώνεται φεστιβάλ με θέμα τους Ετρούσκους με αναπαραστάσεις που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τέλειες για την εποχή τους καθώς έκαναν χρήση όλων των τότε διαθέσιμων αρχαιολογικών δεδομένων. Οι Βρετανοί στα 1900 πραγματοποίησαν κι αυτοί ένα ανάλογο δρώμενο για τη Βρετανική Κληρονομιά δείχνοντας αναπαράστασις των λαών που ζούσαν ή πέρασαν από τη Βρετανία από την αρχαιότητα μέχρι την εποχή τους. Μη θέλοντας να μείνουν πίσω οι οι Γάλλοι διοργάνωσαν επιδείξεις Νορμανδών ιπποτών για τους εορτασμούς της χιλιετηρίδας του δουκάτου της Νορμανδίας το 1911. Στην Ελλάδα οι Δελφικές Εορτές του Άγγελου Σικελιανού άφησαν εποχή στα τέλη της δεκαετίας του 20 για την υψηλή ποιότητα των αναπαραστάσεων με βάση τα δεδομένα της εποχής. Η αναπαράσταση του Θεσσαλικού ιππικού μάλιστα αντέχει ως σήμερα.

Αναπαράσταση ρωμαϊκού στρατού στη Μ. Βρετανία το 1900

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο η επιρροή που ασκούσε η αναπαράσταση ένδοξων στιγμών της ιστορίας στον απλό λαό δεν πέρασε απαρατήρητη από τους δικτάτορες το Μεσοπολέμου που την εκμεταλλεύτηκαν όσο πιο πολύ μπορούσαν. Επειδή λοιπόν η «Ζωντανή Ιστορία» χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον από αυταρχικές κυβερνήσεις για λόγους διαφώτισης (προπαγάνδας) έχει προκαλέσει την μήνιν των φιλελευθέρων οι οποίοι αδίκως κατηγορούν όποιον αγαπά να αναπαριστά την παράδοση του ως ακραίο. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έγινε τίποτα διαφορετικό από την υπόλοιπη Ευρώπη σε αυτό τον τομέα. Μια χαρακτηριστική περίπτωσή ήταν το 2011 όταν αναβιωτές από όλο τον κόσμο ήταν στο Μαραθώνα για τα 2500 χρόνια από τότε που έγινε η μάχη ο Τύπος τους αντιμετώπισε με σκωπτικό τρόπο.

Αναπαράσταση Νορμανδών ιπποτών στη Ρουέν το 1911 για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του δουκάτου της Νορμανδίας

Στο εξωτερικό όμως τα πράγματα άρχισεν να αλλάζουν. Τα Βασιλικά Οπλοστάσια στην Βρετανία ενέταξαν μεσαιωνικούς αναβιωτές στις παρουσιάσεις τους από το 1960. Η ιστορική αναβίωση επανέκαμψε σαν χόμπι από το 1980 περίπου με άτομα και ομάδες που αναβίωναν τον Αγγλικό Εμφύλιο Πόλεμο στη Βρετανία ή τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας στις ΗΠΑ. Στις δυό αυτές χώρες εμφανίστηκαν και ομάδες που αναβίωναν και άλλες περιόδους της ιστορίας όπως το Μεσαίωνα και τους Ναπολεόντειους πολέμους.. Οι σύλλογοι του εξωτερικού δεν περιορίζονται μονάχα στην ιστορία της χώρας τους αλλά αναβιώνουν επίσης την αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή ιστορία. Το επίπεδο τους είναι από ικανοποιητικό ως πολύ καλό και πολλοί λαμβάνουν μέρος σε παραγωγές τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ. Τα Υπουργεία Παιδείας μάλιστα του εξωτερικού επιτρέπουν στα σχολεία να καλούν συλλόγους αναβιωτών για να παρουσιάζουν τη ζωή του παρελθόντος στους μαθητές κατά τη διάρκεια το μαθήματος της ιστορίας. Η ποιότητα των ξένων αναβιωτών είναι τόσο καλή ώστε ακόμα και τα μουσεία του εξωτερικού τους εμπιστεύονται για να προωθήσουν τις εκθέσεις των συλλογών τους και τις άλλες εκδηλώσεις τους.

Ο ακαδημαϊκός και αναβιωτής John Waller σε παρουσίαση για τα Βασιλικά Οπλοστάσια το 1960

Φυσικά δεν έχει λείψει και η χρήση των ιστορικών αναπαραστάσεων για λόγους πολικής. Η αναπαράσταση σκηνών από τα ανάγλυφα της Μεσοποταμίας πραγματοποιήθηκε από το Μουσείο του Ιράκ για να εορταστεί η σωτηρία της αρχαίας κληρονομιάς από τη μανία του ισλαμικού φανατισμού. Η εκδήλωση την οποία στήριξαν χορηγοί από πολλές δυτικές χώρες, έμμεσα υπογράμμιζε τους βανδαλισμούς των τζιχαντιστών που είχαν προκαλέσει τεράστιες ζημιές στα αρχαία μνημεία. Ενώ η αρτιότητα της εκδήλωσης στο Ιράκ αποτελεί παράδειγμα προ μίμηση, η προσπάθεια των Σκοπίων να δείξουν την ιστορική τους συνέχεια από το… Μέγα Αλέξανδρο (sic) έχει προκαλέσει μια κακοποίηση της Ελληνικής Ιστορίας σε απίστευτο βαθμό. Οι «αναβιωτές» της γειτονικής χωράς γελοιοποιούν την αρχαία Μακεδονία αλλά και τη χώρα τους. Εμείς όμως δεν θα πρέπει να επαναπαυόμαστε καθώς δεν αποκλείεται στο μέλλον να βελτιωθούν και να προωθήσουν την προπαγάνδα τους στρέφοντας την εικόνα της δικής μας ιστορίας εναντίον μας.

Μάθημα ιστορίας σε γαλλικό σχολείο με τη συμμετοχή αναβιωτών

Τι γίνεται όμως στη χώρα μας; Το έναυσμα όπως πολλά πράγματα στην νεώτερη ελληνική ζωή, δόθηκε από δραστηριότητες συλλόγων του εξωτερικού. Κάποια χρόνια πριν μερικοί σύλλογοι 
κατάφεραν να παρουσιάσουν αναπαραστάσεις Αρχαίων Ελλήνων Οπλιτών. Στην αρχή η έλλειψη γνώσης και εμπειρίας έδωσε αποτελέσματα αμφιβόλου αισθητικής που άγγιζαν τα όρια γελοίου αλλά η έστω και ανεπαρκής εμφάνιση μίλαγε στην ψυχή του κόσμου. Όμως η σκληρή δουλειά, η μελέτη και η επιμονή ορισμένων ανθρώπων έφερε και κάποια θετικά αποτελέσματα, τα οποία όμως δεν είχαν συνέχεια. Δυστυχώς εμφανίστηκαν στο διαδίκτυο εικόνες Ελλήνων αναβιωτών που οι κωμικοτραγικές και κακόγουστες εμφανίσεις τους συναγωνίζονται τους Σκοπιανούς στην κακοποίηση της ιστορίας μας και μάλιστα σε διοργανώσεις του εξωτερικού. Ίσως αυτό να έκανε διάφορους Έλληνες αρχαιολόγους και ιστορικούς να είναι από επιφυλακτικοί έως εχθρικοί στην ιστορική αναβίωση και τη ζωντανή ιστορία στη χώρα μας. Μήπως όμως αντί οι ειδικοί να διατυπώνουν αρνητικές θέσεις θα ήταν καλύτερα να δίνουν κατευθυντήριες οδηγίες για την ορθότητα των αναπαραστάσεων;

Αναπαράσταση θεσσαλικού ιππικού κατά τη διάρκεια των Δελφικών Εορτών του 1927

Θα πρέπει ακόμα να παρατηρήσω ότι οι ασχολούμενοι με τη Νεώτερη Ιστορία μας δείχνουν ότι κάνουν εξαιρετικές προσπάθειες με πολύ καλά αποτελέσματα στον τομέα της ιστορικής αναπαράστασης και έχουν πετύχει μεγάλη ακρίβεια στις εμφανίσεις τους κι ελπίζω κάποτε κι αυτοί που ασχολούνται με την Αρχαιότητα να δείξουν τον ανάλογο σεβασμό στην Ιστορία και να μην αφήνουν τις προσπάθειες τους στη μέση με επιδείξεις που αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας. (το λιγότερο) και ενέχουν τον κίνδυνο αποξένωσης του κοινού.

Σύγχρονη αναπαράσταση Σουμερίων Θεών με βάση τα εκθέματα του Μουσείου του Ιράκ

Στον 21ο αιώνα όμως δημόσιοι φορείς που σχετίζονται με τις  ένοπλες δυνάμεις έχουν διερευνήσει τις ομάδες των Ελλήνων αναβιωτών και τα πρώτα βήματα για συνεργασία επισήμων κρατικών φορέων με αναβιωτές έχουν γίνει και έχουν αποφέρει μάλιστα πολύ καλά αποτελέσματα. Το Πολεμικό Μουσείο άρχισε από το Νοέμβριο του 2015 να συνεργάζεται μα αναβιωτές  που συμμετείχαν στην εκδήλωση: «3000 χρόνια Ελλήνων Πολεμιστών» και παρουσίασαν τύπους πολεμιστών από την Αρχαιότητα, την Επανάσταση του 1821 και τον Πόλεμο του 40.  Το Μάρτιο του 2018 το Μουσείο σε εκδήλωση για τη μάχη των  Οχυρών, εκτός από τα για πρώτη φορά εμφανιζόμενα κειμήλια του οχυρού “Καράτας”  έφερε ομάδες αναβιωτών που παρουσίασαν στους υπεύθυνους του Μουσείου και στο κοινό στολές κι εξοπλισμό των Ελλήνων μαχητών των Οχυρών αλλά και του τότε Γερμανικού στρατού.  Θεωρώ ότι το υπουργεία Παιδείας  και Πολιτισμού θα μπορούσαν να εξετάσουν τρόπους με βάση την αντίστοιχη εμπειρία του εξωτερικού όπου η ιστορική αναβίωση θα μπορούσε να προάγει την εκπαίδευση των μαθητών αλλά και την πολιτιστική παρουσία στη χωρά μας.

Σκοπιανοί «αναβιωτές» κακοποιούν την Ελληνική Ιστορία. Στο μέλλον όμως οι εμφανίσεις τους να μην είναι τόσο τραγικές και αυτό ίσως αποβεί εις βάρος μας

Η ιστορική αναπαράσταση δεν είναι μια απλή υπόθεση. Συνήθως οι επιδείξεις γίνονται από κάποιες ομάδες εθελοντών πολύ κοντά σε θεατές (και πολλές φορές παιδιά) που βρίσκονται σε άμεση επαφή στον χώρο επιδείξεων, χωρίς κάποιο προστατευτικό. Αντίπαλοι της ιστορικής αναβίωσης είναι η ανακρίβεια, η κακογουστιά και σε σπάνιες περιπτώσεις τα ατυχήματα από πλημμελή προετοιμασία. Το περιβάλλον αυτό γίνεται ακόμα πιο πολύπλοκο, καθώς η ομάδα επιδείξεων αποτελείται από άτομα με πολύ διαφορετικά προφίλ, επίπεδα γνώσης και εμπειρίες. Για παράδειγμα στη ίδια ομάδα αναβιωτών δύναται να συνυπάρχουν αναγνωρισμένοι δάσκαλοι Πολεμικών Τεχνών, μέλη Σωμάτων Ασφαλείας, στρατιωτικοί, αλλά και άτομα που η εργασία τους δεν επιτρέπει συνεχή και επαγγελματικού επιπέδου ένοπλη εκπαίδευση. Οπωσδήποτε δεν είναι μια ομοιογενής επαγγελματική ομάδα αλλά όμιλος εθελοντών με κοινή αγάπη για την ιστορία. Για να επιτευχθεί ένα καλό αποτέλεσμα απαιτείται μελέτη των ιστορικών πηγών και επιστημονικού επιπέδου έρευνα αλλά και χρήση σωστά ανακατασκευασμένων υλικών που θα δείχνουν με ορθό τρόπο το ύφος της ιστορικής περιόδου που αναβιώνεται αλλιώς το αποτέλεσμα μπορεί να είναι όχι απλά κακό αλλά και προσβλητικό απέναντι στην Ιστορία.

Εκδήλωση «3000 χρόνια Ελλήνων Πολεμιστών». Πολεμικό Μουσείο 2017

Πηγές
http://www.historiavivens.eu/2/about_reenactment_357125.html
Στάθης Γκότσης Στα Νέμεα η Ελλάδα αναστενάζει περιοδικό UNFOLLOW Ιούλιος 2016

Δημοσιεύεται στο stefanosskarmintzos.wordpress.com