3-9-2023

Ένα πολύ ενδιαφέρον επιμορφωτικό σεμινάριο με θέμα τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο διοργανώνει το Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων (Ι.ΔΙ.Σ.) του Παντείου Πανεπιστημίου εντός του φθινοπώρου. (Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το σεμινάριο πατήστε εδώ)

Ένας από τους καταρτισμένους και έμπειρους διδάσκοντες του σεμιναρίου θα είναι και ο κ. Ευστάθιος Κουτσουράκης, υποψήφιος Διδάκτορας, συντονιστής των ερευνητικών ομάδων του Τομέα Διεθνούς Πολιτικής (ΤΟΔΙΠΟ), του Τομέα Ευρω-Ατλαντικών Μελετών (ΤΕΑΜ) και του Τομέα Άμυνας και Ασφάλειας (ΤΑΜΑΣ) του ΙΔΙΣ.

Ο κ. Ευστάθιος Κουτσουράκης

Ο κ. Κουτσουράκης όντας πολύ καλός γνώστης της Ιστορίας του Β’ ΠΠ με ευγένεια μας απάντησε σε μερικές ερωτήσεις που του θέσαμε με αφορμή το εν λόγω σεμινάριο. Αν και έχουν περάσει πολλά χρόνια από την λήξη του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου, με τον παρόντα πόλεμο στην Ουκρανία, είναι φυσικό να είναι ανοικτά όλα τα ενδεχόμενα και να υπάρχει διάχυτη στην ατμόσφαιρα η ανησυχία μήπως και η Ιστορία επαναληφθεί.

-Κύριε Κουτσουράκη, με αφορμή το προσεχές σεμινάριο του ΙΔΙΣ για τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και κάνοντας μια γρήγορη ανασκόπηση των ιστορικών γεγονότων της εποχής, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί τότε ο πόλεμος ή όχι;

Ευστάθιος Κουτσουράκης: Για να απαντήσουμε σε αυτήν την ερώτηση θα πρέπει να δούμε τα αίτια που προκάλεσαν τον Β΄ ΠΠ. Αν ξεκινήσουμε την διερεύνηση των αιτίων από το κατώτερο επίπεδο ανάλυσης, αυτό του επιπέδου λήψης αποφάσεων, θα πρέπει να εστιάσουμε στον ρόλο που διαδραμάτισαν οι διάφορες πολιτικές προσωπικότητες και συγκεκριμένα στους δύο κύριους πρωταγωνιστές της προ του ξεσπάσματος του πολέμου περιόδου. Τον ηγέτη της Γερμανίας Α. Χίτλερ και τον πρωθυπουργό της ΜΒ Ν. Τσάμπερλεν. Ο πρώτος οδήγησε με την επεκτατική του πολιτική αλλά και την αδυναμία του να αντιληφθεί την αντίδραση των μεγάλων δυνάμεων, τον κόσμο σε μια πολεμική σύρραξη που κλιμακώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο, ενώ ο δεύτερος υπέπεσε στο σοβαρό πολιτικό σφάλμα να πιστέψει πως η υιοθέτηση μιας κατευναστικής στάσης θα μπορούσε να αποτρέψει το ξέσπασμα του πολέμου.

Ωστόσο δεν θα ήταν ορθό να υποθέσουμε πως ο Β΄ ΠΠ ήταν αποτέλεσμα λανθασμένων επιλογών μεμονωμένων προσώπων. Οι πολιτικές προσωπικότητες γαλουχούνται και λειτουργούν μέσα σ΄ ένα συγκεκριμένο πολιτικοκοινωνικό συν-κείμενο. Συνεπώς θα πρέπει να μελετήσουμε το σύνολο των πολιτικών συνθηκών που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό ενός κράτους. Ο Χίτλερ αποτέλεσε το πολιτικό τέκνο μιας ακραίας εσωτερικής διαμάχης στην Γερμανία του μεσοπολέμου όπου επικράτησε ο ναζισμός. Από την άλλη πλευρά, ο Τσάμπερλεν αποτέλεσε εκφραστή μιας κυρίαρχης τάσης της βρετανικής κοινωνίας και του βρετανικού πολιτικού συστήματος που ήταν αντίθετη στην διατήρηση μιας πιο σκληρής στάσης που ενδεχομένως να περιόριζε τις επεκτατικές βλέψεις του Ναζιστικού καθεστώτος.  

 Πολύ σημαντικό ρόλο έπαιξε και η διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας που διαμορφωνόταν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ηττημένη και “αδικημένη” από την συνθήκη των Βερσαλλιών Γερμανία,  μαζί με την Ιταλία και την Αυτοκρατορική Ιαπωνία διεκδικούσαν μια θέση ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις καθώς έβλεπαν την ισχύ τους να αυξάνεται.  Η ανακατανομή ισχύος ανάμεσα στις αναδυόμενες και στις τότε υφιστάμενες μεγάλες δυνάμεις σε συνδυασμό με την επικράτηση ακραίων ιδεολογικών στο εσωτερικό των κρατών οδήγησε στο ξέσπασμα του Β΄ΠΠ.

 Για να απαντήσουμε λοιπόν στο αρχικό υποθετικό ερώτημα, αν θα μπορούσε να αποφευχθεί ο Β΄ ΠΠ η απάντηση είναι ενδεχομένως ναι, εφόσον δεν είχαμε πολιτικές προσωπικότητες που παρασυρόμενοι από προσωπικές ιδεοληψίες και αντιλήψεις δεν οδηγούνταν σε λανθασμένες εκτιμήσεις για τις προθέσεις του αντιπάλου, εφόσον δεν διαμορφωνόταν συνθήκες που θα διευκόλυναν την άνοδο ακραίων ιδεολογιών και εφόσον  η ανακατανομή ισχύος σε παγκόσμιο επίπεδο μπορούσε να γίνει με μη συγκρουσιακούς όρους.  Όλα τα παραπάνω είναι υποθετικά. Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως οι συνθήκες που διαμορφώθηκαν στα τέλη της δεκαετία του 1930 καθιστούσαν πολύ πιθανή μια ένοπλη αναμέτρηση των βασικότερων παιχτών του διεθνούς συστήματος. 

-Ποιο είναι το πιο σπουδαίο δίδαγμα που πήραμε από τον Β’ ΠΠ;

Ευστάθιος Κουτσουράκης: Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν τα διδάγματα από τον Β΄ ΠΠ αλλά αναμφισβήτητα ως ανθρωπότητα μάθαμε τις συνέπειες που μπορεί να έχουν οι ακραίες ιδεολογίες. Οι  τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και η καταστροφή ολόκληρων πόλεων σε συνδυασμό με την αποκάλυψη των φρικαλεοτήτων που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, συντάραξαν τις ανθρώπινες κοινωνίες ιδιαίτερα αυτές που βίωσαν πιο έντονα τον πόλεμο. Χώρες με εθνικιστικές ιδεολογίες καταστράφηκαν και οι λαοί τους εξαθλιώθηκαν. Προφανώς η επίδραση δεν ήταν ίδια παντού και προφανώς ακραίες ιδεολογίες και ένοπλες συρράξεις υπήρξαν (και θα υπάρχουν) μετά την λήξη του Β΄ ΠΠ αλλά οι δραματικές συνέπειες του πολέμου οδήγησαν στο τέλος της εποχής των μαζικών εθνικισμών που βίωνε ο κόσμος και ειδικά η Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι το 1945. Ενδεικτική είναι η αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν το φαινόμενο του πολέμου μετά το Β΄ ΠΠ οι λαοί της Γερμανίας και της Ιαπωνίας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως το φαινόμενο του μαζικού εθνικισμού στην Ευρώπη δεν μπορεί να επανέλθει (άλλωστε είμαστε μάρτυρες τέτοιων τάσεων).

 -Ο Β’ ΠΠ άφησε «ανοιχτούς λογαριασμούς» μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και θα μπορούσαμε να πούμε ότι με όσα συμβαίνουν διεθνώς σήμερα βιώνουμε την αρχή του 3ου Παγκοσμίου Πολέμου;

Ευστάθιος Κουτσουράκης:  Ο Β΄ ΠΠ άφησε έναν κόσμο διαιρεμένο ανάμεσα στο δυτικό και το ανατολικό στρατόπεδο που προκάλεσε τον λεγόμενο Ψυχρό Πόλεμο με τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές να φτάσουν σε ορισμένες περιπτώσεις στα όρια μιας ένοπλης αντιπαράθεσης που κάλλιστα θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε έναν Γ΄ ΠΠ. Σήμερα έχουμε περάσει σε μια μετα-ψυχροπολεμική εποχή και ενδεχομένως σε μια μετά-μετά ψυχροπολεμική εποχή  (με την έννοια πως οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί αρκετά μετά από τα πρώτα χρόνια της μετά-ψυχροπολεμικής περιόδου) που έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις. Είναι ένας κόσμος όπου η σύγκρουση και ο πόλεμος υφίσταται, όπως άλλωστε και η συνεργασία, εντούτοις δεν πιστεύω πως αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι η αρχή ενός Γ΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Προφανώς η πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ αμφισβητείται από την Κίνα, ενώ έχουμε και άλλους μεγάλους παίχτες που αυξάνουν την ισχύ τους σε παγκόσμιο επίπεδο. Προς το παρόν αυτό δεν φαίνεται να λαμβάνει την μορφή γενικευμένης ένοπλης αντιπαράθεσης.

Ευχαριστώντας θερμώς  τον κ. Ευστάθιο Κουτσουράκη για τις πολύτιμες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μας παρέθεσε σχετικά με τον 2^ο ΠΠ κρατάμε το αισιόδοξο στοιχείο στον λόγο του οτι δεν πιστεύει πως αυτό που βιώνουμε σήμερα είναι η αρχή ενός Γ΄ ΠΠ…

Επιμέλεια: Συντακτική Ομάδα Diplomatic Point