30-7-2023

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Εν μέσω της παρατεταμένης πολεμικής σύγκρουσης(που ήδη διαρκεί 18 μήνες) μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, τον Ιούλιο του 2022 πραγματοποιήθηκε ένα αρκετά σημαντικό διπλωματικό επίτευγμα: η συμφωνία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτή η συμφωνία, με υπολογίσιμη μεσολάβηση της Τουρκίας και του ΟΗΕ διευκόλυνε την εξαγωγή εμπορικών τροφίμων και λιπασμάτων από τρία κομβικά λιμάνια της νοτιοδυτικής Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα ( την Οδησσό, το Τσορνομόρσκ και το Πιβντένιε) . Η συγκεκριμένη συμφωνία δεν ήταν απλώς μια απόδειξη της αποτελεσματικότητας ορισμένων διπλωματικών διαπραγματεύσεων, αλλά και μια κρίσιμη παρέμβαση στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, η οποία είχε επηρεαστεί σοβαρά από τη συνεχιζόμενη βάναυση εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία.
Στόχος της επίσης ήταν να εξασφαλίσει την εξαγωγή Ουκρανικών σιτηρών μέσω του στενού της Κωνσταντινούπολης, μιας κρίσιμης πλωτής οδού που συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Μεσόγειο. Αυτή η πρωτοβουλία ήταν αναγκαία λόγω των περιορισμών και των υλικοτεχνικών προκλήσεων που συνδέονται με τις εναλλακτικές μεθόδους μεταφοράς. Οι οδικές ή σιδηροδρομικές μεταφορές μέσω της Πολωνίας, ή οι μεταφορές μέσω καναλιών και ποτάμιων λιμανιών του Δούναβη ( μέσω της Ρουμανίας) θεωρήθηκαν λιγότερο αποτελεσματικές και πιο ευαίσθητες στις” ιδιομορφίες” της συνεχιζόμενης σύγκρουσης.Επιπλέον, η συμφωνία είχε ευρύτερη γεωπολιτική σημασία. Χρησιμοποιήθηκε για να ελαχιστοποιήσει τον αντίκτυπο των διεθνών κυρώσεων στις εξαγωγές Ρωσικών τροφίμων και λιπασμάτων. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο εξασφάλισε τη συνεχή ροή αυτών των κρίσιμων εμπορευμάτων, αλλά υπογράμμισε επίσης τη δυνατότητα των διπλωματικών διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας των διεθνών κυρώσεων.Ωστόσο, αυτή η διπλωματική επιτυχία ήταν εφήμερη . Στα μέσα Ιουλίου , η Ρωσική Ομοσπονδία αποφάσισε μονομερώς να τερματίσει τη συμφωνία. Αυτή η απότομη διακοπή της συμφωνίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα έχει πολυδιάστατες επιπτώσεις που εκτείνονται πολύ πέρα από τα άμεσα γεωγραφικά όρια της Ουκρανίας και της Ρωσίας. Η καταγγελία της συμφωνίας διατάραξε την επισφαλή ισορροπία που είχε δημιουργηθεί και έχει βαθιές επιπτώσεις στην παγκόσμια αγορά τροφίμων. Ο απόηχος αυτής της απόφασης συνεχίζει να είναι αισθητός, υπογραμμίζοντας την περίπλοκη και πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γεωπολιτικής και παγκόσμιας επισιτιστικής ασφάλειας.

Ο τερματισμός της συμφωνίας και οι εκτεταμένες επιπτώσεις της
Η

απόφαση της Μόσχας έχει βαθιές επιπτώσεις σε πολλά μέτωπα. Η Δύση υποστηρίζει ότι η απόφαση της Ρωσίας οδηγήθηκε από την επιθυμία του Πούτιν να περιορίσει τα οικονομικά οφέλη που προκύπτουν στους Ουκρανούς αγρότες από τις εξαγωγές σιτηρών, σόγιας, ηλιελαίου κα.Η καταγγελία της συμφωνίας είχε κυματιστικές επιπτώσεις στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, προκαλώντας άνοδο στις τιμές του σιταριού λόγω της διακοπής των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας. Αυτό όχι μόνο έχει “τεντώσει’ την παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, αλλά ενίσχυσε επίσης την οικονομική επιβάρυνση των χωρών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές σιταριού. Ο αντίκτυπος της καταγγελίας της συμφωνίας εκτείνεται πέρα από την παγκόσμια αγορά τροφίμων και έχει σημαντικό αντίκτυπο και στην δοκιμαζόμενη οικονομία της Ουκρανίας.

Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις από τη λήξη της συμφωνίας είναι εξίσου σημαντικές. Η απόφαση της Ρωσίας να τερματίσει τη συμφωνία ερμηνεύεται ευρέως ως στρατηγική κίνηση για άσκηση πίεσης στη Δύση ως και περιορισμό των οικονομικών επιλογών της Ουκρανίας. Αυτό έχει επιδεινώσει περαιτέρω τις ήδη πολύ κακές σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση , ενώ έχει κλιμακώσει τις τοπικές εντάσεις στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Στον απόηχο του τερματισμού της συμφωνίας, αν η Τουρκία και η Ουκρανία επιμείνουν στις προσπάθειές τους να μεταφέρουν σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας, τα σενάρια που θα εκτυλιχτούν θα μπορούσαν να έχουν διευρυμένες αποσταθεροποιητικές προεκτάσεις .

Το πιο ανησυχητικό σενάριο είναι η πιθανή κλιμάκωση της σύγκρουσης αν η Τουρκία και η Ουκρανία προχωρήσουν στη μεταφορά σιτηρών χωρίς τη συγκατάθεση της Ρωσίας. Αυτό θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως άμεση πρόκληση από τη Μόσχα , προκαλώντας δυνητικά στρατιωτική απάντηση και οδηγώντας σε αυξημένη βία και αστάθεια στην περιοχή.

Η Σύμβαση του Μοντρέ σχετικά με το καθεστώς των Στενών, που υπογράφηκε το 1936, προσθέτει ένα άλλο επίπεδο πολυπλοκότητας σε αυτά τα σενάρια. Ενώ η σύμβαση εγγυάται την ελευθερία ναυσιπλοΐας για εμπορικά σκάφη, που επιτρέπουν στα πλοία μεταφοράς σιτηρών να περνούν μέσα από τα στενά, εν τούτοις η ασταθής κατάσταση ασφαλείας στη Μαύρη Θάλασσα περιπλέκει αυτό το θέμα Η Τουρκία, ως κράτος που ελέγχει τα στενά, βρίσκεται σε κρίσιμη θέση. Ενώ έχει την ευθύνη να διασφαλίσει την ελευθερία ναυσιπλοΐας για τα πολιτικά σκάφη, πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει την πιθανότητα κλιμάκωσης της σύγκρουσης αν επιτρέπει τις αποστολές σιτηρών( ενάντια στις επιθυμίες της Ρωσίας). Η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ αυτών των δυο τάσεων σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ, αποτελεί σημαντική πρόκληση για την Τουρκία.

Καθώς η κατάσταση είναι ρευστή και συνεχίζει να εξελίσσεται προβληματικά, είναι υψίστης σημασίας να παρακολουθούμε στενά τις επιπτώσεις αυτής της απόφασης και να αναζητούμε ενεργά εναλλακτικές λύσεις για τη μείωση των δυσμενών συνεπειών της. Η Σύμβαση του Μοντρέ, ενώ καθιερώνει ένα πλαίσιο για τη ναυσιπλοΐα μέσω των Τουρκικών στενών, περιπλέκει περαιτέρω την κατάσταση, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για σχολαστική πλοήγηση στο διπλωματικό έδαφος. Ωστόσο, είναι σημαντικό να επισημανθούν τα πλεονεκτήματα που φέρνει στο τραπέζι η Σύμβαση του Μοντρέ. Λειτουργεί ως δύναμη σταθερότητας στην περιοχή, περιορίζοντας την κλιμάκωση της σύγκρουσης, περιορίζοντας τη διέλευση πολεμικών πλοίων από κράτη εκτός της Μαύρης Θάλασσας, κλπ, αλλά οι γεωπολιτικές εξελίξεις έχουν τη δική τους δυναμική.
Όλα τα σενάρια είναι ανοικτά , ακόμα και πέραν των Στενών.
Ο Πούτιν αρχίζοντας τον πόλεμο κατά των τροφίμων, χτύπησε κτίρια αποθήκευσης αγροτικών προϊόντων στην περιοχή της Οδησσού με πυραύλους κρουζ στις 21 Ιουλίου.Σύμφωνα με τον περιφερειακό κυβερνήτη της Οδησσού Oλεχ Kίπερ «οι επιθέσεις κατέστρεψαν γεωργικό εξοπλισμό ,60 μετρικούς τόνους σόγιας και 20 μετρικούς τόνους κριθαριού. Η περιοχή του λιμανιού της Μαύρης Θάλασσας υφίσταται βομβαρδισμούς για 9 συνεχείς ημέρες, με Ρωσικούς πυραύλους κρουζ ως και με μη επανδρωμένα αεροσκάφη(Ιρανικής προέλευσης).Δεν σταματάει όμως εκεί. Η Washington Post ανέφερε στις 22 Ιουλίου ότι ο Λευκός Οίκος προειδοποίησε ότι «Ο στρατός της Ρωσίας έχει βάλει νάρκες γύρω από τα Ουκρανικά λιμάνια και προετοιμάζεται για πιθανές επιθέσεις σε πολιτικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα».

Η απάντηση από τις ΗΠΑ, την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τα Ηνωμένα Έθνη στην αποχώρηση της Μόσχας από τη Συμφωνία για τα σιτηρά ήταν κυρίως η σιωπή. Αυτή η αδράνεια “ενισχύει” δυστυχώς μια αποδυναμωμένη Ρωσία. Γιατί εκχωρείται η πρωτοβουλία στον Πούτιν; Ειδικά με δεδομένο το διαφαινόμενο κόστος – θάνατοι, υποσιτισμός και πείνα – σε πραγματικά παγκόσμια κλίμακα; Μέχρι στιγμής, η μόνη αντίδραση έγινε από το υπουργείο άμυνας της Ουκρανίας, το οποίο ανακοίνωσε στις 22 Ιουλίου ότι όλα τα πλοία στη Μαύρη Θάλασσα που κατευθύνονται προς Ρωσικά ή κατεχόμενα από τη Ρωσία λιμάνια στην Αζοφική θα αντιμετωπίζονται ως αυτά να μεταφέρουν στρατιωτικό φορτίο «με όλους τους σχετικούς κινδύνους» . Η Τουρκία, ο “φύλακας” των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων δυνάμει της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936, έχει αρνηθεί το αίτημα της Ουκρανίας να παράσχει ναυτική συνοδεία στα Ουκρανικά πλοία. Και κηρύσσοντας τη Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ως «πόλεμο» στις 27 Φεβρουαρίου 2022, ο τότε Τούρκος υπεξ Τσαβούσογλου ουσιαστικά “περιόρισε” το ΝΑΤΟ και τον ΟΗΕ στην δυνατότητά τους να παρέχουν ναυτική συνοδεία στα Ουκρανικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα.

Νομικά, τα χέρια του ΝΑΤΟ είναι δεμένα από τη Σύμβαση. Το ίδιο ισχύει και για μια πρόταση του ΓΓ του ΟΗΕ του Αντόνιο Γκουτέρες για τη δημιουργία μιας θαλάσσιας στρατιωτικής συνοδείας για φορτηγά πλοία που μεταφέρουν σιτηρά από τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας. Το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να επανατοποθετήσει τα πλοία του από τη Μεσόγειο στη Μαύρη Θάλασσα για να παρέχει συνοδεία. Μόνο τα πλοία που έχουν έδρα σε λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας επιτρέπεται να διέρχονται από τα Στενά. Επιπλέον, η Τουρκία δεν μπορεί να εμποδίσει τα Ρωσικά πολεμικά πλοία που εδρεύουν στη Μαύρη Θάλασσα να επιστρέψουν στις εγγεγραμμένες βάσεις τους(πχ αυτά που είναι στη Συρία) . Η Τουρκία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία είναι οι μόνοι εταίροι του ΝΑΤΟ με πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα.

Ελλείψει νόμιμων δυτικών ναυτικών λύσεων, το ΝΑΤΟ πρέπει να εξετάσει αύριο εναλλακτικές λύσεις. Για παράδειγμα, η αεροπορική δύναμη του ΝΑΤΟ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη συνοδεία φορτηγών πλοίων που μεταφέρουν τρόφιμα που εισέρχονται και εξέρχονται από τα Τουρκικά στενά από και προς τα Ουκρανικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας.(μέσω χωρικών υδάτων της Βουλγαρίας και Ρουμανίας δηλαδή από Τουλτσέα προς Κωστάντζα, Μπάλτσικ, Βάρνα, Μπουργκάζ ,Κωνσταντινούπολη) Η Δύση δεν μπορεί να επιτρέψει τη Πουτινική αθλιότητα και παρανομία στο να “οπλοποιεί” τα τρόφιμα. Ο Πούτιν πρέπει να αποτραπεί .

Το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να περιμένει περισσότερο και βραχυπρόθεσμα πρέπει να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να προστατεύσει τις αποστολές σιτηρών προς τον έξω κόσμο από την Ουκρανία . Μακροπρόθεσμα, η Μόσχα δεν μπορεί πλέον να της επιτρέπεται να κυριαρχεί στα θαλάσσια λιμάνια της Ουκρανίας ή στη Μαύρη Θάλασσα από τη χερσόνησο της Κριμαίας. Για να το πετύχουν αυτό, η Ουάσιγκτον και οι Βρυξέλλες πρέπει να παράσχουν στο Κίεβο κάθε οπλικό σύστημα (πύραυλοι ΑΤΑCMS ) και πυρομαχικά που είναι απαραίτητα για να επικρατήσουν και να εκδιώξουν ή αποκόψουν τις χερσαίες, και ναυτικές δυνάμεις του Πούτιν στην Κριμαία. Ενόψει επικείμενης πείνας –ειδικά στην Αφρική– είναι καιρός να δράσει το ΝΑΤΟ (σε συνεργασία με την Αφρικανική Ένωση).

Ακόμα κι αν αυτό σημαίνει συμμαχικά πλοία και αεροσκάφη με σημαία ΗΠΑ να ενεργούν από τις βάσεις σε Ρουμανία και Βουλγαρία(Γκραφ Ιγκνατίεβο, Μπεζμίρ, Μπουργκάς/Αίτος Μιχαήλ Κογκαλνισεάνου,Κάμπια Τούρζι κα) να συνοδεύουν αποστολές σιτηρών από τα Ουκρανικά λιμάνια προς τον έξω κόσμο. Η κατάσταση δεν μπορεί να παραμείνει στον αστερισμό της αδράνειας. Όπως είναι σε θέση να γνωρίζει ο υπογράφων οι Αμερικανοί έχουν στη διάθεσή τους ειδική μελέτη για την υπερκέραση αρκετών από τα ισχύοντα( εδώ και χρόνια) της Σύμβασης του Μοντρέ και μένει να δούμε τα επόμενα βήματα των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.Πάντως πολλά από τα ανωτέρω θα μπορούσαν σταδιακά σε ότι αφορά την μεταφορά των σιτηρών της Ουκρανίας να “εμπλέξουν” υπό προϋποθέσεις την κάθετη οδική αρτηρία από Κωσταντζα- Μπουργκάς-Χαρμανίλ -Σβίλενγκραντ προς Ορεστιάδα-Σουφλί- Αλεξανδρουπολη.

Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.ambassadorsatlarge