23-7-2023

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Συμπληρώθηκαν δεκαέξι μήνες πολέμου στην Ουκρανία και καθημερινά η κατάσταση χειροτερεύει ενώ δεν υπάρχει φως στο βάθος του τούνελ για κάποιας μορφής επίλυσης ή χαλάρωσης του πολέμου, αφού η Μόσχα εμμένει στις πολεμικές επιχειρήσεις, ενώ από τη μεριά του Κιέβου είναι σε εξέλιξη κλιμακωτή αντεπίθεση στα μέτωπα της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ουκρανίας.Την ίδια στιγμή η Ρωσία προχώρησε σε αναστολή της συμφωνίας για τα σιτηρά προκαλώντας έντονη ανησυχία κυρίως στο νότιο ημισφαίριο της γης για ενδεχόμενη επισιτιστική κρίση. Επειδή το θέμα έχει πολλές διακλαδώσεις , για μία καλύτερη κατανόησή του απαντώ σε ορισμένες κρίσιμες ερωτήσεις ως και στο αν υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές.

Πρώτο : Γιατί η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία για τα σιτηρά στις 17 Ιουλίου ;

Η κοινοποίηση της απόφασης της Μόσχας στα Ηνωμένα Έθνη, το Κίεβο και την Άγκυρα ότι αναστέλλει τη συμμετοχή στη συμφωνία για τα σιτηρά(που ίσχυε εδώ και ένα χρόνο με Συντονιστικό Κέντρο στην Κωνσταντινούπολη) και ότι δεν θα ανανεώσει περαιτέρω τη συμφωνία αποτελεί μέρος μιας διαπραγματευτικής στρατηγικής της Ρωσίας για χαλάρωση των ισχυρών διεθνών κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί ως και επιδίωξης μεγαλύτερης ελευθερίας ελιγμών. Η τυπική πρακτική της Ρωσίας ήταν και είναι να εξαρτώνται τα ανθρωπιστικά/επισιτιστικά και άλλα μέτρα από παραχωρήσεις που να εξυπηρετούν τα στρατιωτικά, οικονομικά και πολιτικά συμφέροντά της , όπως έχει συστηματικά κάνει κατά καιρούς με προηγούμενες διαπραγματεύσεις για τη συμφωνία των σιτηρών(Οκτώβριος 2022) ως και πολλές φορές για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη βόρεια Συρία.

Οι συγκεκριμένες απαιτήσεις της σε αυτήν την περίπτωση περιλαμβάνουν την επανεισδοχή της Ρωσικής αγροτικής τράπεζας δανείστριας Rosselkhozbank στον μηχανισμό Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT), επιτρέποντας στη Ρωσία να εισάγει επισκευαστικά ανταλλακτικά για γεωργικά μηχανήματα ως και αποδέσμευση άλλων περιουσιακών στοιχείων. Η Μόσχα ισχυρίζεται ότι η συμφωνία, γνωστή ως “Πρωτοβουλία για τα σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας’ δεν απέδωσε σε σημεία που επρόκειτο να ωφελήσουν τη Ρωσία, αλλά αυτός ο “γύρος πίεσης” είναι σίγουρα κάτι περισσότερο από το γράμμα της συμφωνίας αφού επιδιώκει χαλάρωση της πίεσης των κυρώσεων.

Δεύτερο Τι μπορεί να κάνει η Ουκρανία και οι δυτικοί σύμμαχοι και εταίροι της;

Τον Οκτώβριο του 2022, η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία για τα σιτηρά, αλλά στην πραγματικότητα ανέστειλε τη συμμετοχή της και είχαν απομείνει μόνο τρία μέρη: ο ΟΗΕ, η Τουρκία και η Ουκρανία. Οι διάδρομοι σιτηρών εκείνη την εποχή λειτουργούσαν καλά, εν μέρει επειδή οι Ρώσοι επιθεωρητές “ανέτρεπαν” τις συμφωνίες για τα σιτηρά από μέσα(και πλλά σημεία δεν ήσαν εμφανή) . Ο πιο ορθολογικός τρόπος αντίδρασης σε αυτή την αποχώρηση της Ρωσίας είναι να προχωρήσει η συμφωνία σε τριμερή μορφή με τον ΟΗΕ, την Ουκρανία και την Τουρκία.

Εκτιμώ ότι η Ρωσία δεν έχει πολλές επιλογές τώρα. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας, η Ρωσία στερείται ικανότητας να προκαλέσει μεγάλες ζημιές. Από τότε που οι Ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις ανακατέλαβαν το Snake Island/Φιδονήσι πέρυσι, η θαλάσσια περιοχή ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από την Ουκρανική πλευρά. Έτσι, υφίσταται μικρή πιθανότητα για να προκληθεί μεγάλη αναταραχή από Ρωσικά πολεμικά πλοία σε αυτό το τμήμα της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία θα μπορούσε να πει ότι η συνέχιση της συμφωνίας σε τριμερή μορφή διασχίζει μια «κόκκινη γραμμή». Αλλά αν οι Ρωσικές δυνάμεις επιτεθούν σε ένα πλοίο που μεταφέρει σιτηρά,ηλιέλαιο, σόγια κλπ θα μπορούσε να προκαλέσει μια σημαντική /ακόμα και παγκόσμια αντίδραση που η Μόσχα δεν θα ήθελε να αντιμετωπίσει, ανάλογα με τη χώρα στην οποία ανήκει το σκάφος, ποιος είναι ο ιδιοκτήτης και ποιοι είναι οι ναυτικοί.(πλήρωμα)

Δεν θα εκπλαγώ αν μετά από μια συνάντηση ή τηλεφωνική συνομιλία με τον Ερντογάν μέσα στις επόμενες εβδομάδες, η Ρωσία επανενταχθεί στη συμφωνία για τα σιτηρά. Στο μεταξύ, τα μηνύματα του Ουκρανού προέδρου Ζελένσκι ήταν πολύ ξεκάθαρα ,ότι δεν υπήρξε συμφωνία μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Η συμφωνία είναι μεταξύ της Ουκρανίας, της Τουρκίας και του ΟΗΕ. Αυτό που υπονομεύει τώρα ο Πούτιν είναι η συμφωνία του με τον ΟΗΕ και την Τουρκία, όχι με την Ουκρανία.

Η παύση της συμμετοχής της Ρωσίας στη συμφωνία πιθανότατα θα αυξήσει περαιτέρω το κόστος ασφάλισης, αλλά τον Ιούνιο η Ουκρανική κυβέρνηση ενέκρινε ένα σύστημα ναυτικών αποζημιώσεων, ώστε τα πλοία που καταπλέουν σε Ουκρανικά λιμάνια να αποζημιωθούν αν υποστούν ζημιές λόγω Ρωσικής στρατιωτικής δραστηριότητας. Άρα από την Ουκρανική πλευρά υπάρχει ετοιμότητα να προχωρήσει η συμφωνία. Ενώ προσπαθούμε να διατηρήσουμε τη λειτουργία των διαδρόμων σιτηρών, είναι επίσης σημαντικό να ενταθούν οι προσπάθειες για την αποκατάσταση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στη Μαύρη Θάλασσα, μια βασική αρχή του διεθνούς δικαίου.

Η Κριμαία πρέπει να ανακαταληφθεί από την Ουκρανία και δεν πρέπει να γίνει διαπραγματευτικό χαρτί στις όποιες μελλοντικές και υποθετικές διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα, γιατί η Ρωσία θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την Κριμαία για να απειλεί την ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα και στις παγκόσμιες αγορές τροφίμων για όσο διάστημα της επιτρέπεται. Στην πράξη, η συμφωνία είχε σχεδόν καταρρεύσει πριν από λίγο καιρό, όταν τα πλοία άρχισαν να εξαφανίζονται από τον ορίζοντα στα ανοιχτά της ακτής της Μαύρης Θάλασσας .. Κανονικά, μέχρι και δώδεκα πλοία μεταφοράς περιμένουν να φορτωθούν. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, μία ή δύο στην καλύτερη περίπτωση, έδειχναν ότι τα πράγματα δεν λειτουργούσαν καλά στο κοινό κέντρο εκκαθάρισης στην Κωνσταντινούπολη. (Οι Ουκρανοί έχουν κατηγορήσει τους Ρώσους επιθεωρητές για σκόπιμη επιβράδυνση των διαδικασιών εκκαθάρισης.)

Τι γίνεται λοιπόν μετά; Ο ΟΗΕ και τα δυτικά κράτη δεν πρέπει να υποκύψουν στις εκβιαστικές τακτικές του Κρεμλίνου. Δεν θα πρέπει να δοθεί στη Ρωσία άλλη ευκαιρία να “οπλοποιήσει ” τα τρόφιμα “, ούτε να της επιτραπεί η ελάφρυνση των κυρώσεων με αντάλλαγμα να επιτραπεί στα πλοία που μεταφέρουν τρόφιμα να πλεύσουν στα διεθνή ύδατα. Θα πρέπει να κηρυχθεί παγκόσμια επισιτιστική έκτακτη ανάγκη και, όπως έχω γράψει στον “ΕΤ” να γίνουν ειδικές ρυθμίσεις για τα πλοία ώστε να πλεύσουν υπό ένοπλη συνοδεία στη Μαύρη Θάλασσα. Φυσικά, ένα τέτοιο μέτρο δεν θα ξεπερνούσε ποτέ το βέτο της Ρωσίας στο ΣΑ/ΟΗΕ. Απαιτείται λοιπόν δημιουργική, έξυπνη και πολυδιάστατη διπλωματία,με την Ευρωπαϊκή Ένωση να πρωτοστατεί. Βραχυπρόθεσμα, η Ουκρανία θα πρέπει επίσης να βοηθηθεί με τη μεταφορά σιτηρών σε εναλλακτικές οδικές και ποτάμιες αρτηρίες όπως ο ποταμός Δούναβης αλλά και με τρένα ή φορτηγά μέσω Πολωνίας, Σλοβακίας και Ρουμανίας .

Τρίτο : Ποιες είναι οι προοπτικές για την επιστροφή της συμφωνίας και τι θα μπορούσαν να κάνουν τα Ηνωμένα Έθνη και η Τουρκία ‘άμεσα ;

Η συμφωνία πιθανότατα θα μπορούσε να επιβιώσει επειδή η Ουκρανία, η Τουρκία και η Ευρώπη ευρύτερα, καθώς και μια σειρά αναπτυσσόμενων χωρών, επωφελούνται από αυτήν, γεγονός που πιθανότατα να κάνει ορισμένες μικρές παραχωρήσεις στη θέση της Ρωσίας αποδεκτές από τους ηγέτες αυτών των χωρών. Δεδομένης της απροθυμίας είτε των Τούρκων είτε του ΝΑΤΟ να παρέμβουν άμεσα στη σύγκρουση, είναι απίθανο να υπάρξει απευθείας στρατιωτική συνοδεία για πλοία σιτηρών παρά μόνο μια συμφωνία κατόπιν διαπραγμάτευσης. Ούτε οι Ρωσικές δυνάμεις εμφανίζονται έτοιμες για μια μεγάλη ναυτική κλιμάκωση στη Μαύρη Θάλασσα, οπότε υπάρχει μια πιθανότητα να υπάρξουν “προσαρμογές” στο τέλος. Το οικονομικό κόστος ενός παρατεταμένου τερματισμού των αποστολών σιτηρών θα βλάψει επίσης τη Ρωσία, επομένως εκτιμάται ότι δύσκολα θα αντέξει μία παρατεταμένη ή μόνιμη ακύρωση της συμφωνίας.
Τέταρτο : Τι αντίκτυπο έχει η Ρωσική απόφαση στον αναπτυσσόμενο κόσμο δηλαδή σε αυτό που ονομάζουμε Παγκόσμιο Νότο (Αφρική, Κίνα, νοτιοανατολική Ασία κα ;

Η απειλή για το παγκόσμιο οικονομικό τοπίο και την επισιτιστική ασφάλεια —ειδικά στην Αφρική και σε άλλες αναπτυσσόμενες περιοχές— είναι δύσκολο να υπερεκτιμηθεί. Ενώ κάποτε οι τιμές των τροφίμων εκτινάσσονταν στα ύψη εν μέσω διαταραχών της πανδημικής αλυσίδας εφοδιασμού και ο πόλεμος της Ρωσίας είχε αρχίσει να σταθεροποιείται, σε μεγάλο βαθμό χάρη στους περισσότερους από 32 εκατομμύρια τόνους σίτου που εξήχθησαν από την Ουκρανία στο πλαίσιο της συμφωνίας, η κατάσταση παραμένει ασταθής. Από το ανώτατο όριο των 160 τον Μάρτιο του 2022, ο Δείκτης Τιμών Τροφίμων του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας ήταν στο 122 τον Ιούνιο, ακόμη ένα τρίτο υψηλότερος από τον Ιούνιο του 2020, όταν ήταν 93. Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο πληθωρισμός των τιμών των τροφίμων παραμένει υψηλότερος κατά 5% ετησίως σε περισσότερο από το 60 % των χωρών χαμηλού εισοδήματος και σχεδόν το 80 τοις εκατό των χωρών χαμηλότερου μεσαίου και υψηλού εισοδήματος. Ο πραγματικός πληθωρισμός των τροφίμων είναι τόσο υψηλός όσο 80 % στη Ζιμπάμπουε, 30 % στην Αίγυπτο και 14% στο Λάος. Και εντός των χωρών, οι γυναίκες και οι ήδη ευάλωτες κοινότητες τείνουν να πλήττονται περισσότερο. Μόλις τις τελευταίες δύο εβδομάδες, η Παγκόσμια Τράπεζα ανέφερε ότι οι τιμές του σιταριού μειώθηκαν κατά 3 % παγκοσμίως , με τα κέρδη που ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα να είναι βέβαιο ότι θα αντιστραφούν λόγω των εξελίξεων στην Μαύρη Θάλασσα.

Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.ambassadorsatlarge