9-4-2023

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Όταν η Φινλανδία και η Σουηδία υπέβαλαν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ την περασμένη άνοιξη, η αντίδραση της Ρωσίας ήταν αρνητική αλλά σιωπηλή. Αποτελούνταν μόνο από λόγια, όχι από πράξεις , κατά πάσα πιθανότητα λόγω της ενασχόλησης της Ρωσίας με τον πόλεμό του Πούτιν  εναντίον της Ουκρανίας. Ωστόσο, δεν πρέπει να υποθέσουμε ότι η Ρωσία θα απόσχει  τελείως από το να απαντήσει στο μέλλον. Το Κρεμλίνο έκανε σαφή τη θέση του πριν από χρόνια: θα υπάρξουν συνέπειες από την όποια  ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.

Ο  παλαίμαχος Φινλανδός πρόεδρος Σάουλι Νιινίστο έδωσε ένα παράδειγμα της Ρωσικής αντίληψης  για τη Φινλανδία ς σε συνέντευξή του τον Φεβρουάριο του 2022, υπενθυμίζοντας την προειδοποίηση του αδίστακτου  Πούτιν από το 2016(που είχε πει) : «Όταν τώρα κοιτάμε πέρα από τα σύνορα μας ή από τη λίμνη Λαντόγκα  βλέπουμε έναν Φινλανδό στην άλλη πλευρά. Αν η Φινλανδία ενταχθεί στο ΝΑΤΟ τότε  θα δούμε έναν εχθρό στη Κότκα ».(!). Σε μια πρόσφατη ανάλυσή μου είχα επισημάνει  ότι η επικείμενη διεύρυνση του ΝΑΤΟ θα αλλάξει οριστικά την Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας και θα διαβρώσει τη γεωπολιτική θέση της Ρωσίας. Η Μόσχα θα δει αυτές τις αλλαγές ως απειλή για την ασφάλειά της και είναι πιθανό να  προσπαθήσει  να απαντήσει με τρόπους που θα θέτουν προκλήσεις στο ΝΑΤΟ, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα.

Βραχυπρόθεσμα, οι σύμμαχοι θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τις προσπάθειες της Μόσχας να υπονομεύσει τη θέση του ΝΑΤΟ στη Σκανδιναβική-Βαλτική-Αρκτική περιοχή, μεταξύ άλλων μέσω διαφόρων τακτικών της “γκρίζας ζώνης “και πιο επιθετικής πυρηνικής στάσης με στόχο την αντιστάθμιση των απωλειών στη προβληματική συμβατική στρατιωτική της δυνατότητα.. Μακροπρόθεσμα, το ΝΑΤΟ  θα πρέπει να σχεδιάσει  πως θα  χειριστεί μια “αναζωπυρωμένη” Ρωσία, καθώς η Μόσχα θα επιδιώξει να  ανασυγκροτήσει τις  λίαν χαοτικές  συμβατικές δυνάμεις της στον Βορρά και θα προσαρμόσει τη στάση της  ως απάντηση στην παρουσία του ΝΑΤΟ στη Φινλανδία και τη Σουηδία.

Με τη Φινλανδία και τη Σουηδία στο ΝΑΤΟ, η βορειοδυτική πλευρά της Ρωσίας γίνεται πιο ευάλωτη. Στη συνέχεια, τα σύνορά της με τη συμμαχία θα εκτείνονται από τον Αρκτικό Ωκεανό(θάλασσα του Μπάρεντς, Κίρκνες/Βάντσα  ως τη Βαλτική Θάλασσα, η οποία θα περικλείεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις χώρες του ΝΑΤΟ. Όσον αφορά τη Μόσχα, το έδαφος της συμμαχίας θα επεκταθεί κοντά στη στρατηγικής σημασίας χερσόνησο Κόλα στα βόρεια και θα κινηθεί πιο κοντά στη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ρωσίας, την Αγία Πετρούπολη, που βρίσκεται στην ακτή της Βαλτικής Θάλασσας. Η Ρωσία υποψιάζεται  ότι το ΝΑΤΟ  θα συγκεντρώσει περισσότερους στρατιωτικούς πόρους κατά μήκος των μακρών συνόρων Φινλανδίας-Ρωσίας(1340χλμ ) . Επιπλέον, η Ρωσία θα  αντιληφθεί ότι είναι πλέον  επικίνδυνο να διεξαγάγει ναυτικές επιχειρήσεις στη Βαλτική Θάλασσα ενώ θα  ανησυχεί για απειλές στον  Ρωσικό θύλακα του Καλίνινγκραντ , που  σύντομα να περικυκλωθεί από κράτη μέλη του ΝΑΤΟ.(είναι ήδη μεταξύ Πολωνίας και Λιθουανίας)

Η αυξημένη μεταφορά   στρατιωτικών πόρων της Ρωσίας στη  βόρεια χερσόνησο Κόλα σχετίζεται ιδιαίτερα με την αντίληψη της Ρωσικής απειλής. Ακριβώς ανατολικά της βόρειας Νορβηγίας και της Φινλανδίας, η χερσόνησος Κόλα είναι καθοριστικής  σημασίας για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας. Φιλοξενεί τον Βόρειο Στόλο της Ρωσίας, ο οποίος περιλαμβάνει υποβρύχια βαλλιστικών πυραύλων που εγγυώνται την πυρηνική δυνατότητα  δεύτερου χτυπήματος της χώρας, καθώς και επιθετικά υποβρύχια και σκάφη επιφανείας εξοπλισμένα με πυραύλους κρουζ που θα βοηθούσαν τη Ρωσία να εμποδίσει τις Αμερικανικές νηοπομπές ενίσχυσης στο δρόμο τους προς την Ευρώπη.

Η μεγάλη  ζημιά που προκλήθηκε στον συμβατικό στρατό της Ρωσίας στην Ουκρανία θα αυξήσει την εξάρτηση της Μόσχας  από τις πυρηνικές της δυνάμεις και ως εκ τούτου θα ενισχύσει τη σημασία της χερσονήσου Κόλα για τους Ρώσους στρατιωτικούς σχεδιαστές. Επιπλέον, η τοποθεσία της χερσονήσου Κόλα κοντά στο δυτικό τέρμα της ολοένα και πιο βιώσιμης διαδρομής της Βόρειας Θάλασσας θα διασφαλίσει περαιτέρω ότι η ασφάλεια της περιοχής αποτελεί ζωτικής σημασίας Ρωσικό ενδιαφέρον τα επόμενα χρόνια.

Μια ακτινοσκόπηση  του πώς βλέπει ο Ρωσικός στρατός την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ μπορεί να βρεθεί σε μια δημοσίευση του Ρωσικού υπουργείου άμυνας του  Δεκεμβρίου του 2022. Οι συντάκτες ενός άρθρου που ασχολείται με τις τρέχουσες προκλήσεις για τη στρατιωτική ασφάλεια της Ρωσίας στην Αρκτική σημειώνουν  αρκετά σημεία αναφοράς. Παρέχουν δύο λόγους για αυτήν την αξιολόγηση. Πρώτο, στρατεύματα, όπλα και εξοπλισμός του ΝΑΤΟ μπορούν να τοποθετηθούν στο έδαφος της Φινλανδίας και της Σουηδίας. Δεύτερο, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αναπτύξει «επιχειρησιακά-τακτικά πυραυλικά συγκροτήματα» στη Φινλανδία, κάτι που θα δημιουργούσε απειλές τόσο για το στρατιωτικό-βιομηχανικό συγκρότημα στην Ρωσική  περιοχή του Αρχάγγελσκ(στη Λευκή Θάλασσα) όσο και για τις μεταφορικές υποδομές. Το άρθρο υποστηρίζει ότι η Ρωσία θα πρέπει να προετοιμαστεί για αυτούς τους πιθανούς κινδύνους ενισχύοντας τις δυνάμεις της στην περιοχή καθώς και σχεδιάζοντας πλήγματα ακριβείας μεγάλης εμβέλειας εναντίον στόχων στη Φινλανδία και τη Σουηδία.

 Ήδη  παρατηρούμε σημάδια Ρωσικής “απάντησης”. Ρώσοι πολιτικοί και ανώτεροι αξιωματούχοι απειλούν εδώ και καιρό ότι θα λάβουν «τα κατάλληλα στρατιωτικοτεχνικά μέτρα» αν  η Φινλανδία και η Σουηδία προχωρήσουν  σε διάφορες επιλογές μέσα στο ΝΑΤΟ.. Τον Δεκέμβριο του 2022, και ξανά στα μέσα Ιανουαρίου, ο υπουργός άμυνας Σεργκέι Σόιγκου υπέδειξε τους τύπους αλλαγών που μπορεί να είναι σε εξέλιξη. Οι μεταρρυθμίσεις που έχουν προγραμματιστεί για το 2023-2026 θα περιλαμβάνουν τη δημιουργία ενός σώματος στρατού στη Δημοκρατία της Καρελίας κοντά στα σύνορα με τη Φινλανδία καθώς και την επανίδρυση των στρατιωτικών περιοχών της Μόσχας και του Λένινγκραντ μέσω της διάλυσης της σημερινής δυτικής στρατιωτικής περιφέρειας. Ο Σόιγκου τόνισε τον  περασμένο Δεκέμβριο ότι η λογική πίσω από αυτές τις αλλαγές ήταν «η επιθυμία του ΝΑΤΟ να αυξήσει το στρατιωτικό του δυναμικό κοντά στα Ρωσικά σύνορα, καθώς και να επεκτείνει τη  δυτική συμμαχία προσθέτοντας τη Φινλανδία και τη Σουηδία», καθιστώντας απαραίτητο για τη Μόσχα να «προχωρήσει σε  αντίποινα και να δημιουργήσει μια κατάλληλη ομάδα στρατευμάτων στα βορειοδυτικά της Ρωσίας».

Αν και οι Φινλανδοί αναλυτές δεν βλέπουν αυτές τις εξελίξεις ως δραματικές, αποδεικνύουν ότι παρά το γεγονός ότι έχει βαλτώσει στην Ουκρανία, η Ρωσία  θα αλλάξει ταχύτητες ως απάντηση στις αλλαγές στο περιβάλλον ασφαλείας της Βόρειας Ευρώπης. Παρόλο που αυτές οι προτάσεις σηματοδοτούν την πρόθεση αντίδρασης στην αντιληπτή απειλή που συνιστά η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, η Ρωσία θα έχει περιορισμένη δυνατότητα να το κάνει χρησιμοποιώντας συμβατικά στρατιωτικά μέσα βραχυπρόθεσμα. Δεδομένης της συνεχιζόμενης ανάγκης να επικεντρωθεί στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, όπως αποδεικνύεται από πρόσφατες αναφορές ότι μετατοπίζει στρατεύματα από άλλα θέατρα, συμπεριλαμβανομένων των περιοχών κοντά στη Φινλανδία, η Μόσχα προς το παρόν πιθανότατα θα βασιστεί σε τακτικές της ‘γκρίζας ζώνης” για να υπονομεύσει τη θέση του ΝΑΤΟ στην Περιοχή Σκανδιναβικής-Βαλτικής-Αρκτικής.

Πρόσφατα γεγονότα υποδηλώνουν ότι αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν επιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές, όπως αγωγούς, υποθαλάσσια καλώδια ή κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και τρομοκρατικές ενέργειες εναντίον δυτικών αξιωματούχων. Οι φόβοι ότι η Μόσχα θα οπλίσει ξανά τους αιτούντες άσυλο, όπως έκανε το 2015 και το 2016, έχουν ήδη ωθήσει τη Φινλανδία να αρχίσει να κατασκευάζει φράχτες κατά μήκος των συνόρων της με τη Ρωσία. Οι κυβερνοεπιθέσεις και οι εκστρατείες παραπληροφόρησης που στοχεύουν στη Σουηδία, τη Φινλανδία και άλλες χώρες κατά μήκος της ενισχυμένης βορειοανατολικής πλευράς του ΝΑΤΟ είναι μια επιπλέον επιλογή .

Τα πυρηνικά….

Τα πυρηνικά όπλα θα αποκτήσουν επίσης μεγαλύτερη σημασία στη Ρωσική στρατηγική έως ότου η χώρα μπορέσει να ανασυνθέσει τις δυνάμεις της, κάτι που θα μπορούσε να διαρκέσει μια δεκαετία ή περισσότερο. Σε συνδυασμό με την ολοένα και πιο επιθετική πυρηνική ρητορική του Πούτιν μετά από  τις πολύ μεγάλες συμβατικές στρατιωτικές απώλειες στην Ουκρανία, η Ρωσία έχει εντείνει την πυρηνική της στάση στη Σκανδιναβικό-Αρκτική . Η Μόσχα φέρεται να μετέφερε πολλά βομβαρδιστικά με πυρηνική ικανότητα στη χερσόνησο Κόλα πριν από τις πυρηνικές ασκήσεις του περασμένου Οκτωβρίου, οι οποίες περιελάμβαναν δοκιμές και των τριών σκελών της Ρωσικής πυρηνικής τριάδας στην Αρκτική. Καθώς η Ρωσία προσπαθεί να αντιμετωπίσει την φαινομενική αυξημένη απειλή στη Βόρεια Ευρώπη, ενώ ο στρατός της παραμένει δεμένος αλλού, είναι πιθανό να διπλασιάσει την επιθετική πυρηνική σηματοδότηση στην περιοχή.

Και ενώ η στρατιωτική της αδυναμία μπορεί να είναι  υπαρκτή  οι αλλαγές στην Ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας που προκλήθηκαν από την εισβολή της δεν είναι. Μακροπρόθεσμα, λοιπόν, η Μόσχα είναι πιθανό να προσαρμόσει μόνιμα τη δομή και τη στάση  της δύναμης ως απάντηση στην παρουσία του ΝΑΤΟ στη Φινλανδία και τη Σουηδία. Μια πρόσφατη Φινλανδική ερευνητική έκθεση(που είναι στη διάθεση του υπογράφοντα)  υποστηρίζει ότι η Ρωσία θα αντιδράσει τελικά στην ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ ενισχύοντας τις δυνάμεις της κοντά στη Φινλανδία, αν και όχι στους αριθμούς που παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου(περιοχές Σεγκέζα, Μουρμάνσκ,Κανταλάξ κα). Ο συγγραφέας εκτιμά ότι λόγω των απωλειών που υπέστη η Ρωσία στην Ουκρανία και της βραδύτητας της ίδρυσης νέων δυνάμεων, είναι πιθανό ότι δεν θα υπάρξει σημαντική αύξηση της στρατιωτικής ισχύος στην άμεση γειτονιά της Φινλανδίας πριν από τη δεκαετία του 2030.

Όπως καταδεικνύουν επίσης οι δηλώσεις του  υπουργού άμυνας Σργκέι Σόιγκου, η Ρωσία θα επιδιώξει να αυξήσει τη συμβατική αποτροπή κατά μήκος της βορειοδυτικής πλευράς της μόλις έχει την ικανότητα να το πράξει και είναι λογικό να αναμένουμε ενέργειες όπως η ενίσχυση της άμυνας κατά της πρόσβασης / άρνησης περιοχής γύρω από τη χερσόνησο Κόλα. καθώς και την ενίσχυση των συνόρων με τη Φινλανδία κοντά στην Αγία Πετρούπολη. Η Μόσχα είναι επίσης πιθανό να ενεργήσει πιο επιθετικά στη Βόρεια Ευρώπη μετά την ανοικοδόμηση των δυνάμεών της, αν όχι νωρίτερα. Οι συχνότερες προκλητικές αεροπορικές ασκήσεις κατά μήκος των συνόρων της Φινλανδίας και της Σουηδίας ή η παρενόχληση δυτικών πλοίων στο Μπάρεντς και τη Βαλτική θα μπορούσαν να επιδιώξουν να δοκιμάσουν  τις άμυνες του ΝΑΤΟ  βοηθώντας τη Ρωσία να ανακτήσει το πλεονέκτημα στην περιοχή.

Η Μόσχα μπορεί να επικεντρώσει αυτούς τους ελιγμούς σε στρατηγικά σημεία όπως στα Δανικά Στενά και στα νερά γύρω από το  νησί Γκότλαντ(Σουηδία) , το Μπόρνχολμ(Δανία)  και τα νησιά Åland(Φινλανδία-Βοθνικός κόλπος,Μαιαλιαμίγκ) . Οι επιδείξεις στρατιωτικής εμφάνισης μπορεί επιπλέον να χρησιμεύσουν ως αφορμές για την επίδειξη μιας  ανανεωμένης θέσης της  δύναμης της Ρωσίας, η οποία έχει πληγεί από τις κακές επιδόσεις της στην Ουκρανία. Τέτοιες επιδείξεις θα αυξάνουν τον κίνδυνο ατυχημάτων στον αέρα και θα μπορούσαν να πυροδοτήσουν μια σύγκρουση. Μακροπρόθεσμα είναι επίσης εύλογη μια ανανεωμένη στρατιωτική απειλή για τα κράτη της Βαλτικής, τα οποία φοβούνταν από καιρό μια πιθανή Ρωσική εισβολή.(πχ από την πλευρά της Λευκορωσίας μέσω Νόντνα, Λίντα, Παστόβ, Ποσκόβ,κα)

Από την άλλη πλευρά, η ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας θα διευκολύνει το ΝΑΤΟ να υπερασπιστεί τα κράτη της Βαλτικής, αυξάνοντας έτσι την άμυνα και την αποτροπή της συμμαχίας στην περιοχή και συμβάλλοντας στην περιφερειακή σταθερότητα στη Βόρεια Ευρώπη. Οποιαδήποτε νέα υποδομή του ΝΑΤΟ στη Σουηδία και τη Φινλανδία – όπως αναβαθμισμένα αεροδρόμια, εγκαταστάσεις  συλλογής πληροφοριών ή πυρηνικά όπλα, υποβρυχιακές βάσεις στα Σκανδιναβικά φιορδ  – θα εντείνει μόνο την επιθετική στάση της Ρωσίας στην περιοχή της Σκανδιναβικής-Βαλτικής-Αρκτικής. Η Φινλανδία έχει ήδη ανακοινώσει ότι θα σταθμεύει  τα προσεχώς (υπό απόκτηση) F-35 στη Λαπωνία από το 2026 και είναι πιθανές πιο συχνές ασκήσεις μεγάλης κλίμακας του ΝΑΤΟ στη Βόρεια Ευρώπη όσο περνούν τα χρόνια. Καθώς η Ρωσία αναδύεται  αρκετά κλονισμένη από τον πόλεμο που ξεκίνησε στην Ουκρανία, αυτές οι κινήσεις θα αυξήσουν περαιτέρω την αντίληψη  και αίσθηση της Μόσχας για την απειλή και θα την αναγκάσουν να αφιερώσει μεγαλύτερη προσοχή στη βορειοδυτική πλευρά της.

* Ο υπογράφων έχει ασχοληθεί επί 20 και πλέον χρόνια με την ασφάλεια  Βαλτικής, Σκανδιναβικής και Αρκτικής ζώνης και παρουσίασε διαχρονικά πολλές μελέτες /διαλέξεις για την ασφάλεια  και άμυνα του ΝΑΤΟ  στις ανωτέρω περιοχές. Έχει επισκεφθεί πολλές φορές τα βόρεια κράτη- μέλη της Ατλαντικής Συμμαχίας. και συνδέεται πολύ με πολιτικούς,στρατιωτικούς ως και αναλυτές των συγκεκριμένων κρατών.

Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο

*Το άρθρο εκφράζει προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

φωτ.ambassadorsatlarge