2-4-2023

*Το άρθρο εκφράζει αποκλειστικά προσωπικές απόψεις και εκτιμήσεις του συντάκτη

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος – Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Στις 23 Μαρτίου, η ιστορική διαδικασία της διεύρυνσης του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ) πέρασε ένα κρίσιμο ορόσημο καθώς ο Φινλανδός πρόεδρος Σάουλι Νιινίστο  υπέγραψε τη νομοθεσία για την ένταξη στη Συμμαχία που εγκρίθηκε από  συντριπτικό αριθμό βουλευτών από το κοινοβούλιο. Σε απάντηση, το Κρεμλίνο απλώς εξέφρασε τη λύπη του για αυτή την εξέλιξη και επανέλαβε την απουσία οποιασδήποτε απειλής από τη Ρωσία για τους βορειοευρωπαίους γείτονές του. Το Ρωσικό υπουργείο εξωτερικών χαρακτήρισε την ένταξη, η οποία θα οριστικοποιηθεί στη σύνοδο κορυφής του  ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας  στα μέσα Ιουλίου, ως «αντιπαραγωγική» και βιαστική χωρίς «κατάλληλη δημόσια συζήτηση». Αυτή η συγκαλυμμένη “μετριοπάθεια “δεν καμουφλάρισε μια μεγάλη αποτυχία της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία για πολλές δεκαετίες ήλπιζε να καλλιεργήσει ειδικές σχέσεις με τη Φινλανδία, ως  και τη βαθιά αλλαγή στη γεωστρατηγική κατάσταση στη Βόρεια Ευρώπη που προκλήθηκε από την απόφαση του  Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία. στις 24 Φεβρουαρίου 2022.

Η παρόρμηση να δοθεί μια πιο δυναμική(!) απάντηση έγινε σαφής στην ανακοίνωση του Πούτιν για το σχέδιο ανάπτυξης Ρωσικών τακτικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία, όπου θα μπορούσε να κατασκευαστεί  μία εξειδικευμένη αποθήκευση έως την 1η Ιουλίου . Συμβατικά αντίμετρα για την αυξημένη  γεωγραφική εγγύτητα της Ρωσίας με το ΝΑΤΟ – τώρα, που  θ χωρίζονται και με επιπρόσθετα 1300χλμ  – σκιαγραφήθηκαν από τον Ρώσο υπουργό άμυνας Σεργκέι Σόιγκου, ο οποίος υποσχέθηκε να συγκροτήσει  ένα νέο σώμα στρατού στην Καρελία .Επιπλέον, ότι  στο αρχηγείο  θα συσταθεί  μια νέα  στρατιωτική ομάδα  κατά πάσα πιθανότητα στην Αγία Πετρούπολη, η οποία πρόκειται να γίνει το κέντρο μιας νέας στρατιωτικής περιοχής . Αυτά τα σχέδια, ωστόσο, είναι τόσο αποκομμένα από την πραγματικότητα της επιδεινούμενης στρατηγικής στάσης της Ρωσίας όσο και τα σχέδια για ένα  φαντασιόπληκτο  blitzkrieg με στόχο την κατάληψη του Κιέβου και της Οδησσού.

Ο Ρωσικός στρατός υφίσταται τόσο βαριές απώλειες στις φαινομενικά ατελείωτες επιθέσεις σε Ουκρανικές θέσεις στο Ντονμπάς που οι μονάδες που συγκεντρώθηκαν μέσω της κινητοποίησης στα τέλη του περασμένου έτους  και είναι πρακτικά εξαντλημένες. Επιπλέον, η νέα πρόταση για στρατολόγηση έως και 400.000 συμβασιούχων στρατιωτών έρχεται σε σύγκρουση με την επιδείνωση της δημογραφικής κατάστασης στη Ρωσία  ως και την εντεινόμενη δυσαρέσκεια στη Ρωσική κοινωνία .Ο οπλισμός των νέων μονάδων που φανταζόταν οι Πούτιν και  Σοιγκού είναι σχεδόν αδύνατος καθώς τα άρματα μάχης”Φρανκενστάιν” T-54 και T-62 από τα παλιά Σοβιετικά οπλοστάσια αναπτύσσονται επί του παρόντος στη ζώνη μάχης.

Από την πλευρά της, η Ουκρανία εξοπλίζει τις νέες ταξιαρχίες της με σύγχρονα τεθωρακισμένα και η Φινλανδία —σε μια κίνηση που ταιριάζει σε ένα νέο μέλος του ΝΑΤΟ— έχει συνεισφέρει αρκετά  κύρια άρματα μάχης Leopard 2 στη δεξαμενή που έχει συγκεντρώσει ο «συνασπισμός αρμάτων μάχης». Ο Πούτιν προσπάθησε να υποτιμήσει αυτή την εξέλιξη και υποσχέθηκε να αναπτύξει τρεις φορές περισσότερα τανκς από την Ουκρανία. Ωστόσο, η καυχησιολογία του Ρώσου προέδρου από μόνη της δεν θα αλλάξει τη μεταβολή της ισορροπίας των στρατιωτικών δυνατοτήτων. Ανησυχώντας για την έκβαση των μαχών των αρμάτων μάχης στα τέλη της άνοιξης, η Ρωσική κορυφή κατέφυγε στη διάδοση παραπληροφόρησης σχετικά με τον κίνδυνο ραδιενεργής μόλυνσης από τις οβίδες  απεμπλουτισμένου ουρανίου από  τα Βρετανικά άρματα μάχης Challenger 2 που ήδη  παραδόθηκαν στην Ουκρανία . Ο Πούτιν αναφέρθηκε σ αυτό το θέμα στα καταληκτικά του λόγια στη συνάντηση με τον Κινέζο πρόεδρο Σι Τζιπίνγκ , ισχυριζόμενος τον κίνδυνο πυρηνικής κλιμάκωσης (!).

Η αόριστη αναφορά του Ρώσου ηγέτη σε «πυρηνικά συστατικά» σε τέτοιες οβίδες γελοιοποιήθηκε ακόμη και από ορισμένους «πατριώτες» μπλόγκερ. Ωστόσο, επέλεξε να επαναλάβει αυτόν τον ψευδή ισχυρισμό και τον χρησιμοποίησε ως πρόσχημα για τη μεταφορά Ρωσικών πυρηνικών όπλων στη Λευκορωσία  Η επιθυμία του Πούτιν να χρησιμοποιήσει πυρηνικά συστήματα  καθοδηγείται από την αυξανόμενη έλλειψη συμβατικών δυνατοτήτων της Ρωσίας, την οποία αρνείται το Κρεμλίνο αλλά έχει εκτεθεί από τις αχαρακτήριστα αδύναμες απαντήσεις της Ρωσικής ανώτατης διοίκησης στις ασκήσεις του ΝΑΤΟ Joint Warrior and Joint Viking στη Νορβηγία και στη Θάλασσα του Μπάρεντς  αντίστοιχα .

Ο Βόρειος Στόλος δύσκολα μπορεί να συγκεντρώσει καμία  ικανή “ανταπόκριση’, καθώς μία από τις δύο σύγχρονες φρεγάτες του, η Admiral Kasatonov, επιστρέφει αργά μετά από ένα χρόνο ανάπτυξης στη Μεσόγειο. Επιπλέον, το αδελφό του πλοίο, το Admiral Gorshkov, ασκείται στον Κόλπο του Ομάν, μαζί με κινεζικά και ιρανικά πλοία . Τα Ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη πραγματοποιούν περιστασιακές εξόδους προς την κατεύθυνση των ασκήσεων του ΝΑΤΟ, αλλά ο εναέριος χώρος της Βόρειας Ευρώπης ελέγχεται ουσιαστικά από τις πρόσφατα ενσωματωμένες αεροπορικές δυνάμεις της Δανίας, της Φινλανδίας, της Νορβηγίας και της Σουηδίας  Τα Ρωσικά μαχητικά αεροπλάνα μπορεί να αισθάνονται μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα, όπου ένα Αμερικανικό drone MQ-9 Reaper αναχαιτίστηκε βίαια στις 14 Μαρτίου. Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες ναυτικές και αεροπορικές ασκήσεις του ΝΑΤΟ Sea Shield 2023 στη Ρουμανία αποτελούν ισχυρή προειδοποίηση ενάντια σε περαιτέρω προκλήσεις

Το κύριο μέλημα της Ρωσίας στο θέατρο της Μαύρης Θάλασσας είναι η Τουρκία, η οποία τυχαίνει επίσης να έχει λόγο στην έγκριση της Φινλανδικής αίτησης για ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην καθυστέρηση της προόδου του αιτήματος της Σουηδίας. Ο Πούτιν έχει ήδη έξι τηλεφωνικές συνομιλίες με τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φέτος, συμπεριλαμβανομένης της τελευταίας στις 25 Μαρτίου. Ωστόσο, σύμφωνα με επίσημες αναφορές , ούτε η διεύρυνση του ΝΑΤΟ ούτε τα πυρηνικά θέματα θίχτηκαν ποτέ . Η Συριακή κρίση συνήθως αποτελεί βασικό θέμα για αυτές τις συνομιλίες και ο Σοιγκού συζήτησε την αύξηση της έντασης εκεί με τον Τούρκο υπουργό άμυνας Χουλουσί Ακάρ τηλεφωνικά την περασμένη εβδομάδα.Η Μόσχα επιδιώκει να αποτρέψει την Άγκυρα από την έναρξη μιας νέας επιχείρησης στη Βόρεια Συρία με στόχο κυρίως την ενίσχυση της εκστρατείας του Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές που έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου

  Ο Πούτιν επιθυμεί να βοηθήσει τον μακροπρόθεσμο συνεργάτη του να διατηρήσει την εξουσία του, ακόμα κι αν ο στρατιωτικός εκσυγχρονισμός της Ουκρανίας από τη Τουρκία εκνευρίζει το Κρεμλίνο). Η Τουρκία είναι η άγκυρα της στρατηγικής θέσης του ΝΑΤΟ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Έτσι, η Μόσχα είναι επιφυλακτική για τυχόν πυρηνικές κινήσεις  σε αυτό το θέατρο υψηλού κινδύνου. Στη βόρεια πλευρά, όπου η Φινλανδία θα συνεισφέρει πλέον σταθερά στις αμυντικές δυνατότητες της Συμμαχίας, η Ρωσία δεν μπορεί να διακινδυνεύσει κλιμάκωση των εντάσεων διοργανώνοντας μια πυρηνική επίδειξη (ή μάλιστα, μια πυρηνική δοκιμή) επειδή οι συμβατικές της δυνάμεις είναι πολύ αδύναμες.

Ενώ η Λευκορωσία μπορεί να φαίνεται το πιο βολικό μέρος για τις Ρωσικές προσπάθειες εκμετάλλευσης των πυρηνικών όπλων για πολιτική προπαγάνδα, θα υπονομεύσει μόνο την εγχώρια θέση του εκκεντρικού  προέδρου Aλεξάντερ Λουκασένκο  και θα ενισχύσει την υπόθεση της αντιπολίτευσης της Λευκορωσίας. Από αυτή την άποψη, η πυρηνική μπλόφα της Ρωσίας είναι πολύ διαφανής και δεν δικαιολογεί καμία απάντηση από το ΝΑΤΟ. Ωστόσο, τονίζει την επείγουσα ανάγκη εφοδιασμού της Ουκρανίας με όπλα και πυρομαχικά επαρκή για την εκτέλεση μιας ισχυρής και εκτεταμένης εαρινής επίθεσης.

Η Λευκορωσία σε κρίσιμη φάση….και υπό Ρωσοποίηση

Τις ευχές γενεθλίων, δεν τις συνόδευαν   μια ανθοδέσμη ή μια τούρτα. Καθώς οι Λευκορώσοι γιόρταζαν την 105η επέτειο της σύντομης περιόδου κρατικής τους υπόστασης  τους μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, ο  Πούτιν ανακοίνωσε σχέδια για ανάπτυξη τακτικών πυρηνικών όπλων στη χώρα τους. Η εκπαίδευση θα ξεκινήσει τον Απρίλιο και οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης θα είναι έτοιμες ως  την 1η Ιουλίου,( είπε ο Ρώσος ηγέτης). Αυτό φαίνεται απίθανο. Τίποτα δεν υποδηλώνει ότι  σημαντικές οικοδομικές εργασίες έχουν ξεκινήσει ενώ τέτοιες εγκαταστάσεις στο κοντινό  θύλακα του Καλίνινγκραντ στη Βαλτική  βρίσκονται υπό κατασκευή εδώ και επτά χρόνια(!).

 Η στρατιωτική σημασία των λεχθέντων είναι περιορισμένη. Το Κρεμλίνο κάνει τακτικές πρόβες για την ανάπτυξη τμημάτων του αποθέματος πυρηνικών όπλων μικρού βεληνεκούς στη δυτική Ρωσία. Πιο σημαντικός είναι ο συμβολισμός: Ο Πούτιν είπε ότι η κίνηση ήρθε ως απάντηση σε αίτημα του Λευκορώσου ηγέτη,(!) . Το αν ο απολυταρχικός πρόεδρος  στο Μινσκ ήθελε πραγματικά τα όπλα δεν έχει σημασία. Η υποσχεθείσα ανάπτυξή τους υπογραμμίζει την αυξανόμενη λαβή  και πίεση της Ρωσίας στον μικρότερο δυτικό γείτονά της.

Έδειξε επίσης τα όρια των επαναλαμβανόμενων προσπαθειών της Κίνας να περιορίσει το πυρηνικό κροτάλισμα της Ρωσίας. Μόλις λίγες μέρες νωρίτερα, κατά την επίσκεψη του Σι Τζινπίνγκ στη Μόσχα, οι Κινέζοι και Ρώσοι ηγέτες υπέγραψαν κοινή δήλωση λέγοντας ότι οι πυρηνικές δυνάμεις δεν πρέπει να τοποθετούν τα όπλα τους πέρα από τα σύνορά τους και, μάλιστα, πρέπει να αφαιρέσουν οποιαδήποτε τέτοια συστήματα είχαν αναπτυχθεί προηγουμένως. Αυτό ήταν μια ξεκάθαρη αναφορά στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες διατηρούν περίπου το ήμισυ του οπλοστασίου τους με  180-200 μη στρατηγικά πυρηνικά όπλα στη Γερμανία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Ιταλία και την Τουρκία

Αλλά όσο η Λευκορωσία παραμένει ανεξάρτητη χώρα (που δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο επ’ αόριστον), ο Πούτιν μόλις παραβίασε τον νέο κανόνα. Παραβιάζει επίσης τη Συνθήκη για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων: τα Αμερικανικά όπλα στην Ευρώπη εξαιρούνται από τις διατάξεις της, επειδή είχαν ήδη αναπτυχθεί πριν τεθεί σε ισχύ το 1970.(είχαν αναπτυχθεί τότε και στην Ελλάδα στον Άραξο και αποσύρθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 90) .Ο φαινομενικός λόγος ήταν να απαντήσει  στην παροχή εκ μέρους της Μ. Βρετανίας στην Ουκρανία αντιαρματικών οβίδων  που περιέχουν  απεμπλουτισμένο ουράνιο. Αυτές οι οβίδες   διαπερνούν την θωράκιση , παράγουν τοξικά απόβλητα αλλά δεν έχουν καμία σχέση με την πυρηνική σχάση. Μια άλλη προτροπή μπορεί να ήταν η επέτειος της προπολεμικής συγκρότησης του κράτους στις 25 Μαρτίου. Αυτό γιορτάζεται από τους Λευκορώσους σε όλο τον κόσμο, αλλά όχι στο σπίτι τους  όπου απαγορεύεται ο εορτασμός του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν περισσότερες κυρώσεις και απαγορεύσεις βίζας σε πρόσωπα του καθεστώτος για να τιμήσουν την περίσταση.

Όποιος αναμένει ότι αυτά τα μέτρα θα λειτουργήσουν γρήγορα ή καθόλου, θα πρέπει να κοιτάξει την ιστορία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε για πρώτη φορά κυρώσεις στη Λευκορωσία το 2004, με τις ΗΠΑ να τις εφαρμόζουν δύο χρόνια αργότερα. Δεν ήταν εντελώς άκαρπες: μια χούφτα πολιτικοί κρατούμενοι κέρδισαν την ελευθερία τους, για παράδειγμα. Αλλά υπήρξαν και  στρατηγική αποτυχία. Ο Λουκασένκο εξακολουθεί να είναι στην εξουσία, χρησιμοποιώντας όλο και πιο κατασταλτικά μέσα για να παραμείνει εκεί. Η Λευκορωσία έχει έρθει πιο στενά κάτω από τον αντίχειρα του Κρεμλίνου. Η αντιπολίτευση είναι κατακερματισμένη, με τους ηγέτες της στη φυλακή ή στην εξορία σε Πολωνία ή Λιθουανία.

Οι επικριτές λένε ότι η καλύτερη ελπίδα για την ανατροπή του καθεστώτος  του Μινσκ είναι η στενότερη ενσωμάτωση της Λευκορωσικής κοινωνίας με τη Δύση. Οι κυρώσεις έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Ωστόσο, ο αποτυχημένος πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία δίνει νέα ελπίδα για τη Λευκορωσία. Ο Ρωσικός ιμπεριαλισμός και ο μιλιταρισμός έχουν αποκρυσταλλώσει και εδραιώσει τα αισθήματα εθνικής ταυτότητας στη Λευκορωσία καθώς και στην Ουκρανία. Οποιαδήποτε απόπειρα χρήσης του Λευκορωσικού στρατού εναντίον της Ουκρανίας κινδυνεύει με ανταρσία ή λιποταξία, ενώ  Λευκορώσοι εθελοντές πολεμούν στο πλευρό της Ουκρανίας.

Ο έξω κόσμος δικαίως είναι απασχολημένος με τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Αλλά θα πρέπει επίσης να αφιερώσει λίγη σκέψη σε μια στρατηγική της Λευκορωσίας. Μια ήττα για τη Ρωσία θα αφήσει τον Λουκασένκο χωρίς τον μοναδικό πραγματικό προστάτη του. Μια δραματική προσφορά για ενδεχόμενη ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα, θα μπορούσε να προκαλέσει διάσπαση του καθεστώτος ή ανατροπή του. Μετά από 106 απογοητευτικά χρόνια, το 2024 μπορεί να προσφέρει στους Λευκορώσους λόγους για  πραγματική γιορτή.

Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο