19-2-2023

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος, Διεθνολόγος-Γεωστρατηγικός Αναλυτής

Οι σεισμοί  των πολλών Ρίχτερ που έπληξαν  δέκα νοτιοανατολικές  επαρχίες της Τουρκίας  στις 6 Φεβρουαρίου θα είναι  στο μυαλό όλων  ως η χειρότερη ανθρωπιστική καταστροφή της Τουρκίας  στη σύγχρονη ιστορία της . Εκτός από τις πολυάριθμες  ανθρώπινες απώλειες και στη  χαοτική γειτονική Συρία, πάνω από 43.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στην Τουρκία (προς το παρόν)  ενώ τουλάχιστον 90-100.000 έχουν τραυματιστεί και εκατομμύρια παραμένουν  άστεγοι σε ιδιαίτερα επικίνδυνα επικρατούσες πολικές συνθήκες και  χαμηλές θερμοκρασίες. Η πιο πιεστική πρόκληση για την Άγκυρα  είναι να προσφέρει ανακούφιση σε περισσότερους από 13-14 εκατομμύρια πολίτες που ζουν σε περιοχές που επηρεάζονται άμεσα από τους σεισμούς.(περιοχές Ντιγιαρμπακίρ,Γκαζιαντέμπ ,Σανλιούρφα,Ανταμιγιάν ,Οσμανίγιε, Άδανα,Κίλιτς, Καχραμανμαράς  κα) Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών, ωστόσο, η Τουρκία  αντιμετωπίζει  επίσης μια  αξιοσημείωτη πρακτική και σοβαρή πολιτική πρόκληση:  Το να καθορίσει εάν και πότε  ως και υπό ποιες προϋποθέσεις θα διεξαχθούν οι φετινές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές, οι οποίες νομικά απαιτείται να διεξαχθούν στις 18 Ιουνίου ή πριν (βάσει  του Συντάγματος της χώρας) .Θα προσπαθήσει  ο πρόεδρος  Ερντογάν να αναβάλει τις κάλπες μέχρι ή πέραν αυτής της προθεσμίας, και αν ναι, τι επιπτώσεις θα έχει  αυτό για την Τουρκική κοινωνικοπολιτική  εσωτερική δυναμική; Στις 21 Ιανουαρίου, μόλις δύο εβδομάδες πριν από τον φονικό και καταστροφικό  σεισμό, ο Ερντογάν σηματοδότησε ότι οι διπλές βουλευτικές και προεδρικές εκλογές θα μπορούσαν να διεξαχθούν στις 14 Μαΐου.

Ωστόσο, το δραματικό και τεράστιο  μέγεθος της μετέπειτα καταστροφής καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την προετοιμασία για μια εθνική κάλπη σε λιγότερο από ενενήντα ημέρες, ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη  των  προσωπικών  και συναισθηματικών  εμποδίων αναφορικά με την αντιμετώπιση εκλογικών ζητημάτων εν μέσω μιας τέτοιας  ανείπωτης τραγωδίας. Πάνω από το 15% των 85 εκατομμυρίων πολιτών της  σημερινής Τουρκίας ζουν στην άμεση σεισμογενή  περιοχή , όπου σχεδόν  7.000 κτίρια έχουν καταρρεύσει ενώ δεκάδες χιλιάδες είναι άγνωστο αν θα είναι  προσεχώς  κατοικήσιμα. Πολλοί επιζώντες μετακομίζουν σε προσωρινά καταφύγια και πόλεις και ζούνε σε  σκηνές/κοντέινερ και τελικά . πολλοί άλλοι εγκαταλείπουν την περιοχή επ’ αόριστον(με ότι αυτό σημαίνει σε ζητήματα κοινωνικά, ανθρώπινα, οικιστικά, εργασιακά κα). Όλη αυτή η  δραματική κατάσταση ως  και το χάος θα προκαλέσουν  περιπλοκές στα εκλογικά συμβούλια κατά την έκδοση ψηφοδελτίων, ελέγχων , αποφυγής επεισοδίων ,ενδεχόμενων τοπικών αντιδράσεων  κα . Ο σεισμός κατέστρεψε επίσης σημαντικές υποδομές σε πάρα πολλές νότιες πόλεις της Τουρκίας  ιδιαίτερα την Αντάκυα  στο Χατάι και στο  Καχραμανμάρας, καθιστώντας απίθανο  η ζωή να επανέλθει σε φυσιολογικό  ρυθμό για πολλούς μήνες, αν όχι για  αρκετά χρόνια.(τα πλήγματα του Εγκέλαδου είναι πολύ βαριά)

Σύμφωνα με το Τουρκικό σύνταγμα, οι επόμενες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές πρέπει να διεξαχθούν το αργότερο πέντε χρόνια μετά τις προηγούμενες κάλπες που διεξήχθησαν τον Ιούνιο του 2018, με αποτέλεσμα η φετινή προθεσμία να είναι η 18η Ιουνίου. και λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του έργου ανακούφισης και των εκλογικών προετοιμασιών που πρέπει να διεξαχθούν στο νότο, τα πολιτικά κόμματα ενδέχεται να συμφωνήσουν να διεξαχθούν οι εκλογές όσο το δυνατόν πιο αργά, δηλαδή στις 18 Ιουνίου ή έστω  λίγο πριν. Αυτό θα έδινε στη χώρα σχεδόν 120 ημέρες για να προετοιμαστεί, αν και πολλά από τα εμπόδια που περιγράφονται παραπάνω θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν.(μιλάμε για κατάσταση οριακή). Τεχνικά, το σύνταγμα επιτρέπει στην κυβέρνηση να αναβάλλει τις εκλογές για έως και ένα χρόνο ,μόνο  μόνο  αν  η χώρα βρίσκεται σε πόλεμο.(πράγμα απίθανο)

Ωστόσο, αυτό το σενάριο φαίνεται εντελώς απίθανο αυτή τη στιγμή. Αν και οι σχέσεις της Άγκυρας με ορισμένους από τους γείτονές της (ιδιαίτερα την Ελλάδα και τη Συρία ) ήταν τεταμένες τα τελευταία 3-4  χρόνια, η γενναιόδωρη , αξιοπρόσεκτη , ανθρώπινη  και έμπρακτη  βοήθεια για τους σεισμούς που έχουν σχεδόν καθολικά προσφέρει όλα τα γειτονικά κράτη , μετατοπίζει δραματικά τις αντιλήψεις του Τουρκικού κοινού. Ακόμη και η Αρμενία, η οποία δεν έχει διπλωματικές σχέσεις  με την Άγκυρα, παρείχε  ήδη σημαντική βοήθεια στην επαρχία Ανταμιγιάν, στέλνοντας διασωστικό συνεργείο, και παρά την φτώχεια της ανθρωπιστική συνδρομή.

Ο Ερντογάν θα μπορούσε να επιχειρήσει να αναβάλει τις εκλογές πέραν της  συνταγματικής  προθεσμίας χρησιμοποιώντας βασικούς θεσμούς όπως το Ανώτατο Εκλογικό Συμβούλιο (YSK),  ή το Εθνικό Συμβούλιο για την εποπτεία των δημοσκοπήσεων. Τον Μάρτιο του 2019, ζήτησε από αυτό το συμβούλιο να ακυρώσει τις εκλογές για τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, τις οποίες ο υποψήφιος του  Μπεναλί  Γιλντιρίμ είχε χάσει από τον υποψήφιο  Ιμάμογλου.Εν μέσω μεγάλης αναταραχής, ο υποψήφιος της αντιπολίτευσης Ιμάμογλου  επικράτησε  στις  διεξαχθείσες επαναληπτικές  εκλογές τον Ιούνιο του 2019 και μάλιστα με  ακόμη μεγαλύτερη διαφορά. Σίγουρα, το YSK δεν έχει συνταγματική εξουσία να αναβάλει τις εθνικές εκλογές πέρα από τις 18 Ιουνίου, και ο Ερντογάν μπορεί τώρα να διστάζει να υποστηρίξει δυναμικά  αυτήν την επιλογή, δεδομένης της σκληρής δημόσιας αντίθεσης που προέκυψε όταν ένας πρώην σύμμαχός του πρότεινε αυτή την  ιδέα στις 13 Φεβρουαρίου

Ακόμα και αν  ο Ερντογάν παρακάμψει με κάποιο τρόπο το σύνταγμα, το εκλογικό σώμα πιθανότατα  να είναι αρκετά  “εκνευρισμένο” και θυμωμένο με τις αντιδημοκρατικές του κινήσεις ώστε να τον  εκδικηθεί και ταπεινώσει ξανά, όπως έγινε τον Ιούνιο του 2019. Ο Ερντογάν μπορεί να παρατείνει —ακόμα και να επεκτείνει— την κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Στις 7 Φεβρουαρίου, η κυβέρνηση κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SOE) στις δέκα επαρχίες του σεισμού, αναστέλλοντας πολλά δικαιώματα και ελευθερίες προκειμένου να διευκολυνθούν οι προσπάθειες διάσωσης/ανακούφισης  ως και να δοθεί η δυνατότητα στις υπηρεσίες επιβολής του νόμου  στο να καταπολεμήσουν τη λεηλασία. Η SOE θα λήξει στις 7 Μαΐου, πριν από τις πιθανές εκλογές του Ιουνίου. Ωστόσο, οι εξελίξεις τις επόμενες ημέρες ενδέχεται να ενθαρρύνουν τον Ερντογάν να την  παρατείνει.Στο μεταξύ χιλιάδες  θύματα ενδέχεται να έχουν ταφεί κάτω από τα ερείπια. Για να βάλουμε τους αριθμούς σε κάποια βάση  ο τελικός αριθμός των νεκρών είναι πιθανό να ξεπεράσει κατά πολύ αυτόν του πολέμου της Τουρκίας για την ανεξαρτησία  της χώρας όταν πριν από έναν αιώνα,  πάνω από 37.000-38.000  άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Μόλις οι προσπάθειες διάσωσης περατωθούν επίσημα μέσα  στις επόμενες  10-20 ημέρες, ο αριθμός  των θυμάτων θα αυξηθεί δραματικά, αφήνοντας το Τουρκικό κοινό και την ευρύτερη διεθνή κοινότητα να έχουν πλέον μία εικόνα για το μέγεθος της πραγματικής  καταστροφής. Σε εκείνο το σημείο, ο Ερντογάν θα βρεθεί υπό ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο για την  αρκετά προβληματική και  ασυντόνιστη απάντηση της κυβέρνησής του στον  φονικό σεισμό. Θα αντιμετωπίσει επίσης κριτική για την  αμφιλεγόμενη εθνική οικοδομική έκρηξη που σημάδεψε τη 20ετή και πλέον θητεία του στην εξουσία.(μην ξεχνάμε τον κατασκευαστικό και οικοδομικό “ιμπεριαλισμό του” σε πολλές γωνιές του πλανήτη).

Πιθανές Ερντογανικές αντιδράσεις

Πολλές ανησυχητικές και τραγικές  εικόνες έχουν προκύψει  στα νοτιοανατολικά της χώρας  μετά την καταστροφή, όπως ανέπαφα κτίρια που στέκονται δίπλα σε πολυκατοικίες που έχουν καταρρεύσει πλήρως.(πχ Γκαζιαντέμπ-Άδανα ). Τέτοιες εικόνες αναμφίβολα θα οδηγήσουν πολλούς από τους Τούρκους πολίτες να εγείρουν ερωτήματα σχετικά με εκτεταμένες αναφορές για παραβιάσεις του οικοδομικού κώδικα και των αστικών ζωνών που συνδέονται με τη διαφθορά, καθώς και για ύποπτες κυβερνητικές διασυνδέσεις με “μαϊμού ” κατασκευαστικές εταιρείες. Ως απάντηση σε μια τέτοια πίεση, ο Ερντογάν  θα καταφύγει σε μια επιλογή  «ανωτέρας βίας», χρησιμοποιώντας τον έλεγχό του στο 90% των μέσων  μαζικής ενημέρωσης της Τουρκίας για να πείσει τους πολίτες ότι ο υψηλός αριθμός των νεκρών ήταν αναπόφευκτος δεδομένης της κλίμακας του σεισμού.(κοντά στα 8 της εκθετικής κλίμακας Ρίχτερ)

Εναλλακτικά δεν αποκλείεται  αφού είναι δαιμόνιος  και Μακιαβελικός  με τις διαχρονικές ύπουλες κινήσεις του  να επιχειρήσει να ρίξει την ευθύνη στις μικρές κατασκευαστικές εταιρείες, δίνοντας έμφαση στην ατομική ευθύνη και συμφέρον  τους  για να απαλλάξει την κυβέρνησή του από τη μεγάλη ευθύνη. Στις 12 Φεβρουαρίου, για παράδειγμα, η αστυνομία συνέλαβε πολλούς υπόπτους που στοχοποιήθηκαν  ως υπεύθυνοι για την κατάρρευση πολλών από τα χιλιάδες κτίρια. Ο Ερντογάν μπορεί επίσης να βρει σκόπιμο να επεκτείνει τη SOE σε επαρχίες που επλήγησαν  βαριά από τον σεισμό , μέσα  στην εκλογική περίοδο, περιορίζοντας  και ελέγχοντας συστηματικά τις  ατομικές ελευθερίες του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι, της έκφρασης και των μέσων  μαζικής ενημέρωσης για σχεδόν το ένα έκτο του πληθυσμού της χώρας.

Εκτός από τους  γνωστούς εθνικούς περιορισμούς στην ελευθερία που είχε ήδη θεσπίσει η κυβέρνησή του πριν από την  σεισμική καταστροφή, μια SOE θα καθιστούσε την εκστρατεία σαφώς ανελεύθερη και άδικη σε αυτές τις δέκα επαρχίες, δίνοντάς του ένα πλεονέκτημα στην  εκλογική κάλπη. Τις προηγούμενες εβδομάδες, οι δημοσκοπήσεις έδειχναν το σύμπλεγμα  της αντιπολίτευσης «Ομάδα των Έξι» να είναι  σε σκληρή αντιπαράθεση  με τη συμμαχία του Ερντογάν, οπότε μπορεί να μπει στον πειρασμό να κλίνει την ισορροπία προς το μέρος του με μια SOE. Και αν ξεσπάσουν ταραχές, επεισόδια  ή διαμαρτυρίες σε εθνικό επίπεδο, μπορεί ακόμη και να επεκτείνει τη SOE ώστε  να καλύψει ολόκληρη τη χώρα.

Η Τουρκία εισέρχεται σε  εντελώς αχαρτογράφητα νερά  με όλα τα ενδεχόμενα ανοικτά.

Προς το παρόν, είναι πολύ νωρίς για να υπάρξει μία ξεκάθαρη εικόνα  της Τουρκίας μετά τον σεισμό, καθώς το πλήρες εύρος και οι συνέπειες της καταστροφής δεν θα είναι συνολικές και ξεκάθαρες  για κάποιο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, αν  ο ανακοινωμένος αριθμός νεκρών αυξηθεί σημαντικά μέσα  στις επόμενες ημέρες/3-4 εβδομάδες  θα μπορούσε να ανατρέψει την εγχώρια τάση  και να μεταφέρει τη Τουρκία σε απροσδιόριστο και  άγνωστο πολιτικό  και κοινωνικό έδαφος. Μέχρι στιγμής, ο Ερντογάν δεν έχει αναγνωρίσει δημοσίως αυτόν τον κίνδυνο, αντ’ αυτού χρησιμοποιεί πολλές από τις μετασεισμικές ομιλίες του για να επικρίνει τους πολίτες για διάδοση «ψευδών ειδήσεων, συνωμοσιολογικών αφηγημάτων ως και  κατασκευασμένων στρεβλώσεων».

Αντίθετα, ο επικεφαλής του  αντιπολιτευόμενου CHP  Κεμάλ Κιλιντσντάρογλου , έκανε λόγο για εθνική καταστροφή και υποσχέθηκε  να τερματίσει τη  πρωτοφανή και ενδογενή διαφθορά που προκάλεσε τέτοιο μεγάλο αριθμό νεκρών. Ως εκ τούτου, η προεκλογική περίοδος είναι πιθανό να κυριαρχείται από  έντονες συζητήσεις και σφοδρές αντιπαραθέσεις σχετικά με τη διεξαγωγή προσπαθειών αντιμετώπισης και  ανακούφισης από τον  φονικό σεισμό, ακριβή απολογισμό των καταστροφών και των νεκρών, ως  και  με το πλαίσιο  ευθύνης της κυβέρνησης με τον Ερντογάν να αντιστέκεται  σθεναρά απέναντι  σε οποιαδήποτε κριτική χρησιμοποιώντας τους σκληρούς του καθεστώτος του  πχ τον υπουργό εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού και τον γραμματέα του AKP  Όμερ Τσελίκ, καθώς και τη Στρατοχωροφυλακή, που είναι έμπιστη του πρώτου.

Δημοσιεύεται στον Ελεύθερο Τύπο  και στο ambassadorsatlarge.com

*Τα κείμενα που δημοσιεύονται στην ενότητα “Απόψεις” του Diplomatic Point απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.